ҲАМОҲАНГИИ СУХАН ВА АМАЛ ДАР ПАЁМИ ПЕШВО

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар, директори Институти илмҳои гуманитарии

ба номи академик Б.Искандарови АМИТ, доктори илмҳои филологӣ

ҲАМОҲАНГИИ СУХАН ВА АМАЛ ДАР ПАЁМИ ПЕШВО

    Дар даврони пуртазоду бӯҳронии ҷаҳонӣ дар сулҳу оромӣ зистан ва ба ҷаҳониён паёми сулҳ расондан худ далели равшани он аст, ки сиёсати дохиливу хориҷии мо таҳти роҳнамоии Пешвои муаззами миллат масири саҳеҳу дурустро ихтиёру интихоб кардааст.

    Ба илова, дар шароити шадидан номусоиди байналмилалӣ, ки бисёре аз роҳбарони давлатҳои шарқию ғарбӣ аз имкони расондани паёми орому устувор ба мардум маҳруманд, Паёми Пешвои муаззами миллат ҳамчун намунаи ибратомӯзу сабақбахш барои дигарон ҷилвагар мегардад.

    Паёми навбатии Роҳбари давлат, ки аз минбари олии давлатӣ ба мардуми кишвар ироа гардид, аз ҷиҳати муҳтаво ва аҳаммияти сиёсӣ дорои ҷойгоҳи хос мебошад. Хусусияти барҷастаи он дар он зоҳир мегардад, ки паём дар фазои орому осуда ва бо таъмини пурраи амнияти аҳолӣ пешниҳод шуда, дар он натиҷаҳои соли сипаришуда ба таври таҳлилӣ баррасӣ гардида, ҳамзамон самтҳо ва дурнамои рушди соли оянда мавриди арзёбии ҳамаҷониба қарор дода шуданд. Паём, ба ҷуз аз он ки ҳамчун барномаи мукаммали давлатдорӣ хизмат мекунад, ҳамзамон ойинаи шаффофи фаъолияти ҳамаҷонибаи Роҳбари Ҳукумат ба шумор рафта, бидуни зиёдагӯӣ ва муболиға сатҳи воқеии дастовардҳо, умеду интизориҳои мардум ва роҳҳои амалисозии зиндагии шоистаи онҳоро инъикос менамояд.

    Як сол қабл дар Паёми Роҳбари давлат барои соли 2025 вазифаҳо, ҳадафҳо ва мақсадҳои стратегии рушди кишвар ба таври дақиқ муайян гардида буданд. Имрӯз, бо қаноатмандӣ метавон изҳор намуд, ки мутобиқи муҳтавои суханронии Ҷаноби Олӣ татбиқи ин вазифаҳо таъмин гардида, ҳадафу мақсадҳои муайяншуда ба натиҷаҳои амалӣ табдил ёфтаанд. Ин раванд шаҳодати он аст, ки ҳамоҳангии сухан ва амал таъмин шуда, ниятҳо ба натиҷа ва барномаҳо ба пешрафти воқеӣ пайвастаанд.

    Паём бо таҳлили ҳамаҷониба ва изҳори қаноатмандӣ аз дастовардҳои назаррас дар самти сиёсати муваффақи хориҷии Ҳукумат оғоз ёфта, дар идома ташаббусҳои Роҳбари давлат дар арсаи байналмилалӣ мавриди таҳлил ва баррасии амиқ қарор дода шуданд. Ба қавли Пешвои миллат, пазируфта шудани ин ташаббусҳо нишонаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти ҳалли масъалаҳои мубрами рӯзномаи ҷаҳонӣ маҳсуб меёбад.

    Дар ҷараёни ироаи Паёми Пешвои миллат ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои стратегии рушди миллӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ маҷмӯи васеи тадбирҳои муҳиму самарабахши амалигардида мавриди баррасии ҳамаҷониба қарор гирифт. Натиҷаҳои бадастомада бо такя ба таҳлилҳои амиқи оморӣ ва нишондиҳандаҳои мушаххаси иқтисодиву иҷтимоӣ арзёбӣ гардида, барномаҳои давлатӣ ва соҳавии дар амал татбиқшуда ба таври муфассал баршумурда шуданд. Ҳамзамон, таъсири мусбати ин иқдомот ба устувории рушди иқтисодӣ, тақвияти иқтидори иҷтимоӣ ва беҳтар гардидани шароити зиндагии аҳолӣ бо далелҳои мушаххас ва таҳлилҳои илмӣ асоснок карда шуд.

    Инчунин дар ин бахш зарурати тақвияти фаъолияти Ҳукумати кишвар дар самтҳои калидии рушди иқтисодию иҷтимоӣ таъкид карда шуд. Аз ҷумла, аҳамияти афзалиятноки густариши технологияҳои рақамӣ ва татбиқи васеи зеҳни сунъӣ, суръат бахшидани раванди саноатикунонӣ бо истифода аз технологияҳои пешрафта, самаранок истифода бурдани иқтидорҳои транзитӣ ва рушди соҳаи сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти низоми идоракунии давлатӣ, инчунин тақвияти дастгирии соҳибкорӣ ва такмили муҳити сармоягузорӣ бо назардошти талаботи иқтисоди муосир мавриди таъкид қарор гирифт.

    Пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ ва махсусан дар кишварҳои мо зарурати он дорад, ки Парламент ба хотири фароҳам овардани заминаи қонунии гузариш ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи васеи зеҳни сунъӣ тадбирҳои дахлдорро қабул намояд.

    Дар Паёми имсола масъалаҳои ҳаётан муҳим ва самаранок барои таъмини ҳаёти шоиста, аз ҷумла ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ, рушди соҳибкорӣ, баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ва мутобиқсозии низоми молиявӣ ба меъёрҳои муосир мавриди таҳлил қарор гирифта, инчунин самаранокии идоракунии молияи давлатӣ ва дастрасии соҳибкорони истеҳсолӣ ба маблағҳои арзони дарозмуддат баррасӣ шуд. Механизмҳои рушди бозори қарзҳои ипотекӣ, таъсиси корхонаҳои нав бо ҷалби сармояи ватаниву хориҷӣ барои коркарди пурраи ашёи хоми ватанӣ, рушди устувори соҳаи истихроҷ ва геология, бартарафсозии талафоти неруи барқ ва бунёди неругоҳҳои барқи офтобӣ, ҳамчунин таҳияи қонун ва барномаҳои давлатӣ дар соҳаҳои аграрӣ ва инноватсионӣ барои солҳои 2026-2030 таҳти баррасӣ қарор гирифтанд. Илова бар ин, масъалаҳои бунёд ва таҷдиди роҳҳои байналмилалӣ, дастгирии илму маориф, гузариш ба низоми сарикасӣ, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, таъсис додани 1 миллиону 400 ҳазор ҷойи корӣ, баланд бардоштани маоши кормандони муассисаҳои гуногун ва муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ таҳлил шуда, барои амалӣ гардонидани онҳо пешниҳодҳои мушаххас манзур гардиданд.

    Ба мақсади ҳифзи мероси беназири фарҳангӣ, илмӣ ва тамаддунии мардуми ориёӣ, инчунин барои рушди он ва густариши шинохти ҷаҳонӣ аз арзишҳои волои фарҳангӣ ва таърихии мардуми ориёӣ, Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбатии худ пешниҳод намуданд, ки Конуни тамаддуни ориёӣ таҳия ва қабул карда шавад. Ин пешниҳод ба ҳифзи мероси маънавӣ ва моддии ниёгон, тарбияи насли ҷавон бо арзишҳои волои фарҳангӣ ва таҳкимбахшии ҳувияти миллӣ мусоидат хоҳад кард. Ҳамзамон, барои шинохти ҳақиқати таърих ва густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ дар заминаи фарҳанги ориёӣ, ташкили Маркази байналмилалии Наврӯз ба назар гирифта шуд, ки метавонад на танҳо ҷашни қадимии Наврӯзро ҳамчун рамзи ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстӣ дар миёни миллатҳои гуногун муаррифӣ намояд, балки ҳамчун майдони мубодилаи илму фарҳанг ва таҳқиқоти байналмилалӣ дар самти тамаддуни ориёӣ хизмат кунад. Ин пешниҳодҳо боэътимодии Пешвои миллатро дар ҷодаи ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҷаҳонӣ нишон медиҳанд ва самараи он метавонад барои муаррифии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун маркази фарҳангии ориёӣ нақши муассир дошта бошад.

    Яке аз хабарҳои хурсандкунанда барои кормандони илмии Академияи миллии илмҳо ин буд, ки бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат “Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо” таъсис дода мешавад. Дар оянда, ин институт мақсад дорад, ба яке аз муассисаҳои пешқадам дар соҳаи илмҳои табиӣ ва экологии Тоҷикистон табдил ёбад ва ба таҳқиқ ва омӯзиши пурраи пиряхҳо, криосфера ва равандҳои обшавии яхпӯшҳо дар минтақаҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳ равона шавад. Ин марказ на танҳо аз ҷиҳати илмӣ аҳамияти бузург дошта, балки дар пешгӯии тағйирёбии иқлим, баҳисобгирии захираҳои об ва таҳияи стратегияҳои устувори ҳифзи муҳити зист дар Тоҷикистон ва тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ нақши калидӣ хоҳад дошт.

    Ба ифтихори ҷашни муҳим ва бузурги 35-солагии Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, эълон гардидани соли 2026 ҳамчун соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвият ва таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ яке аз пешниҳодҳои бисёр саривақтӣ, воқеан асоснок ва стратегӣ мебошад. Ин иқдом на танҳо ба таҳкими пояҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии давлат мусоидат мекунад, балки ҳамчун рамзи таваҷҷуҳ ба рушди устувор, ҳифзи мероси миллӣ ва тарбияи насли оянда барои худшиносиву худогоҳии миллӣ аҳамияти бузург дорад.

    Дар анҷоми Паём Ҷаноби Олӣ бо изҳори қаноатмандӣ ва дуои нек ба мардуми шарифи Тоҷикистон ба ояндаи дурахшони кишвар ишора намуд, ки бо доштани фарҳанг ва тамаддуни бостонӣ заминаи устувор барои рушди давлат ва ҷомеа фароҳам аст. Пешвои миллат таъкид карданд, ки ҳар як шаҳрванди ватандӯст ва ҳар оила бояд бо дарки масъулияти ватансозиву давлатсозӣ фаъолият намоянд, пеш аз ҳама хонаву кошона, кӯчаву маҳалли зисти худро таъмиру тармим, озода ва беҳамто нигоҳ доранд. Танзими муҳити зист ва таъмин намудани зиндагии шоистаи наслҳои оянда на танҳо ҳамчун рисолати иҷтимоӣ, балки ҳамчун саҳми арзишманд ба пойдории давлат ва таҳкими ҳувияти миллӣ мебошад.

   Хуласи калом, Паём ҳамчун як матни роҳнамои давлатӣ бар пояи ягонагии маром, мақом ва низом шакл мегирад. Мароми паём дар таъини ҳадафҳои стратегии давлат, арзишҳои миллӣ ва ғояи рушди устувор таҷассум ёфта, самти куллии ҳаракати ҷомеаро муайян мекунад. Мақоми паём, ҳамчун натиҷаи ин маром, ҷойгоҳи онро дар низоми давлатдорӣ ва шуури ҷамъиятӣ таъйин менамояд ва сатҳи баланди масъулияти сиёсӣ ва маънавии давлат нисбат ба миллатро тақозо мекунад. Низоми паём бошад, дар сохтори мантиқӣ, пайдарҳамии таҳлилӣ, барномарезӣ ва қонунмандии пешниҳодҳо ифода ёфта, бо такя ба ҳадафҳои эъломшуда натиҷаҳои амаливу устуворро таъмин менамояд. Бо чунин тартиб, Паёми Президент ба Маҷлиси Олии кишвар намунаи равшани ҳамбастагии маром ҳамчун ғоя, мақом ҳамчун натиҷаи бадастомада ва низом ҳамчун механизми татбиқи онҳо дар амал мебошад.

ТОҶИКИЯТ – ПОЯИ ХУДШИНОСӢ

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛМҲОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

ТОҶИКИЯТ – ПОЯИ ХУДШИНОСӢ

    Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ дар доираи нақшаи тасдиқшудаи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҳфили илмии «Хирад»-ро баргузор намуд, ки ба яке аз масъалаҳои калидии худидоракунӣ ва ҳамбастагии иҷтимоӣ дар шароити муосир таҳти унвони «Тоҷикият – пояи худшиносӣ» ихтисос дода шуд. Маҳфил дар заминаи дастури арзишии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар мулоқот бо намояндагони дин ва фаъолон садо додааст («Ман аввал тоҷик, баъд мусулмон»), ҳамчун меҳвари консептуалӣ баррасӣ гардид. Аз дидгоҳи илмҳои иҷтимоӣ ва гуманитарӣ, чунин тезис ба ташаккули иерархияи ҳувиятҳо ишора мекунад: дар он ҳувияти шаҳрвандӣ-этномадании «тоҷик будан» ҳамчун пояи ҳамгироии ҷамъиятӣ ва амнияти фарҳангӣ пеш гузошта шуда, ҳувияти динӣ ҳамчун унсури муҳими ҷаҳонбинӣ дар қолаби умумимиллӣ ҷой мегирад.

    Барномаи маҳфил бо суханронии ифтитоҳии муовини директор, номзади илмҳои филологӣ Некушоева Шаҳло оғоз ёфта, сипас бо се маърӯзаи асосӣ идома пайдо кард: доктори илмҳои филологӣ, сарходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшон Абдулназарзода Абдулназар; ходими илмии шуъбаи таҳқиқоти иқтисодиёти иҷтимоии Бадахшон Ҳаќназар Имомназар; ва унвонҷӯи соли аввал, рӯзноманигор Худоёрбекзода Хосият. Мавзӯъ аз чанд самти таҳқиқотӣ фаро гирифта шуд: (1) таҳлили фарҳангӣ-матншиносӣ ва нақши мероси фолклорӣ дар ҳифзи хотираи таърихӣ; (2) дидгоҳи иҷтимоӣ-иқтисодӣ дар бораи омилҳои таҳкими ҳамбастагӣ ва худшиносӣ дар ҷомеа; (3) баррасии коммуникатсионии масъала тавассути таҷрибаи журналистика ва таъсири дискурсҳои ҷамъиятӣ ба шаклгирии ҳувият.

    Дар бахши саволу баҳс иштирокчиён мавқеъҳои худро бо такя ба муҳтавои маърӯзаҳо, далелҳои таърихӣ ва мушоҳидаҳои муосир асоснок карданд. Муҳокимаҳо нишон доданд, ки худшиносии миллӣ на танҳо мафҳуми эҳсосӣ, балки падидаи иҷтимоӣ-фарҳангии дорои унсурҳои маърифатӣ, арзишӣ ва рафторӣ мебошад: он тавассути забон, хотираи таърихӣ, анъанаҳо, институтҳои иҷтимоӣ ва сиёсати фарҳангӣ истеҳсол ва бозтавлид мегардад. Ҳамзамон, баҳсҳо фазои ҳамфикрӣ ва ҳамкории маърифатиро тақвият дода, ба хулосабарории муштарак ва бардоштҳои амалӣ замина фароҳам оварданд.

    Аз нигоҳи аҳаммияти иҷтимоӣ, баргузории чунин маҳфил саривақтӣ арзёбӣ мегардад, зеро он ба боло бурдани фарҳанги хирадварзӣ, таҳкими ҳувиятгароӣ (дар маънои илмии худ ҳамчун қувваи ҳамгироии ҷомеа) ва густариши таҳқиқи равандҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеаи муосир мусоидат мекунад. Дар ҷамъбасти маҳфил натиҷаҳо ҷамъбаст гардида, зарурати идомаи чунин чорабиниҳои илмӣ таъкид шуд. Илова бар ин, қайд гардид, ки идомаи силсилаи чунин маҳфилҳо барои рушди тафаккури илмӣ, таҳкими худшиносӣ ва фаъолсозии потенсиали таҳқиқотии ҷавонон аҳаммияти вижа дорад.

ЧАНД АНДЕША ПЕРОМУНИ СУХАНОНИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ “МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН”

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛМҲОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

Абдулназарзода Абдулназар Абдулқодир – доктори илмҳои филологӣ,

ходими пешбари шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ

ЧАНД АНДЕША ПЕРОМУНИ СУХАНОНИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ “МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН”

   Дар ин мақолаи фишурда мехоҳам, чанд андешаро оиди сухани Асосгузори ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Ман аввал тоҷикам баъд мусалмон”, ки дар вохӯрӣ бо намояндагони дин ва фаъолони кишвар баён намуданд, манзур намоям. Барои шарҳи васеътари масъала зарур аст, ки қабл аз ҳама ба мафҳумҳои миллат ва дин ва дар алоҳидагӣ таваҷҷуҳ намоем. Масъалаи аввал ин муҳимияти ҳар яке аз ин мафҳумҳо барои ҳар шахс мебошад.

1. Миллат дар луғатҳо ба маънои уммат, қабила, халқ омадааст, ки шакли олии умумияти таърихию этникии одамон аст, ки дар асоси ин умумияти нажодӣ, иқтисодӣ, умумияти забон, масоҳат ташаккул меёбад. Қайд кардан зарур аст, пеш аз ҳама дар ин радиф умумияти қавмӣ дар бавуҷудоии миллат мавқеи калидӣ дорад. Яъне ба таври содда гуем, барои ҳастии миллат ягонагии хешу пайвандии гуруҳи одамон зарур аст. Пайвандии кавмӣ дар ҳаммиллатӣ нақши асосӣ дорад. Аз ин хотир, миллатро чун падару модар интихоб намекунанд. Ҳар инсон аз дақиқаи ба дунёи омадан мансуб ба ин ё он миллат аст. Ӯ имкон дорад, ки шаҳрвандӣ, ҷойи зистро дигар кунад, тарки ватан кунад, лекин намояндаи миллати хеш мемонад. Ба фикри ин ҷониб, дар баъзе нуқтаҳои шарҳи мафҳуми миллат, ки дар луғатҳо омадааст,ба монанди умумияти иқтисодӣ, забон, масоҳат ва ҳаёти маданӣ барои мафҳуми миллат на он қадар ҷойгоҳи марказӣ доранд. Аз ҳама муҳим пайвандии хешу таборӣ аст. Чунки ҳам иқтисод, ҳам забон, ҳам макони зист ва ҳам шакли зиндагиро интихоб кардан, дигар намудан имкон дорад, лекин барои робитаи авлодӣ ва қавмиро решакан кардан дар ягон ҳолат имкон нест. Ҳатто инкор кардан, як намуди безорӣ ё ругардонӣ аз қавму миллати хеш низ наметавонад, моро аз пайванду насли хеш ҷудо бисозад. Ин аст, ки миллатро дигар кардан ғайримкон аст.
2. Пас дин чист ва он то чи андоза дар ҷаҳони муосир муҳимият дорад? Дар аксари адабиётҳо дин чунин шарҳ дода шудааст. Дин аз омезиши омилҳои равонӣ (ниёз ба маъно ва тасаллӣ), иҷтимоӣ (ҷустуҷӯи ягонагӣ, танзими рафтор) ва гносеологӣ (кӯшиши шарҳ додани ҷаҳон) ташаккул меёбад, ки аз эътиқодҳои ибтидоӣ оғоз ёфта, ба системаҳои мураккаби эътиқод, мазҳабҳо ва созмонҳо табдил меёбад, ки аксар вақт тавассути ваҳй ё мутобиқшавӣ ба сатҳи фаҳмиши одамон ба амал меояд. Он шуури динӣ (ғояҳо, догмаҳо), фаъолият (мазҳаб, маросимҳо) ва созмонҳоро дар бар мегирад.

   Яъне дин як омили равонӣ-маънавӣ буда, бар пояи боварҳо устувор мешавад. Боварҳои одамон гуногунанд ва дар ин масъала ҳар фард комилан озод аст. Инсон ҳамчун узв ё намояндаи дини муайян ба ҷаҳон намеояд. Дар ҷараёни зиндагӣ миллионҳо нафар дини худро иваз мекунанд, миллионҳои дигар бошад, бедин мешаванд ё баръакс, ба ягон дин рӯ меоранд.

  Тақрибан 16% аҳолии ҷаҳон (зиёда аз 1,1 миллиард нафар) худро ғайридинӣ ё беэътиқод муаррифӣ мекунанд; ба ин гурӯҳ атеистҳо ва онҳое низ дохил мешаванд, ки ба дини мушаххас пайравӣ намекунанд. Ин нишондиҳандаҳо дар таҳқиқотҳои гуногун фарқ мекунанд, аммо дар маҷмӯъ ҳиссаи «бединҳо» дар ҷаҳон тақрибан аз 11% то 16% арзёбӣ мешавад.

   Тақрибан аз ҳар панҷ як ҳиссаи калонсолон дар саросари ҷаҳон дар тӯли умри худ дини худро иваз мекунанд ё онро тарк менамоянд. Ин маънои онро дорад, ки аз ҳар панҷ нафар як нафар метавонад дини аҷдодии худро, ки дар кӯдакӣ ба ӯ талқин шуда буд, канор гузорад. Ба ибораи дигар, тахминан 20% калонсолони сайёра дини аслии худро тарк мекунанд ё тағйир медиҳанд.Ин тамоюл дар кишварҳои гуногун мушоҳида мешавад ва, тибқи баъзе арзёбиҳо, бештар динҳои масеҳият ва буддоӣ дар ҷаҳон қисми зиёди пайравони худро аз даст медиҳанд.

   Сабабҳои иваз кардани динро ҳар фард мувофиқи ҷаҳонбинӣ, фаҳмиш ва эътиқоди шахсии худ тавзеҳ медиҳад. Ба ибораи дигар, ҳар кас ҳақиқатро дар доираи таҷрибаи маънавии худ дар ин ё он дин ҷустуҷӯ ва дармеёбад. Барои намуна, андешаҳои як нафарро меорем, ки дар остонаи тағйири дини худ қарор гирифта, чунин менависад:

   «Я знаю много людей, которые перешли в ислам, и не знаю ни одного человека, принявшего христианство. Я говорю это не для сравнения и не в смысле “ислам хороший, а христианство - нет”. Мне кажется, одна из причин в том, что ислам сегодня во многом такой же, каким был в VII веке — он сохранился в “оригинале”. Все мы знаем, что Библию неоднократно переписывали. Тот же Константин II, говорят, переписал её “под себя”. В итоге от “оригинального” христианства, как считают некоторые, мало что осталось. Для многих это и становится важным аргументом в пользу ислама. Впрочем, кто-то находит свою истину и в других религиях: например, принимают конфуцианство, разделяя его ключевую идею – гуманность. Поэтому на этот вопрос нельзя ответить однозначно: каждый случай индивидуален, а каждого индивида свои причины».

   Дар маҷмуъ чанд сабаби иваз кардани дин вуҷуд дорад ва онҳоро метавон ба шакли зерин нишон дод:

Сабаби сиёсӣ:

• Манфиатҳои миллӣ: Поймол кардани манфиатҳои миллӣ низ метавонад омили тағйироти динӣ бошад. Дар сиёсати давлат манфиатҳои миллӣ аз ҳама арзишҳо болотар меистад. Замоне, ки барои ин манфиатҳои ягон хатар ё маҳдудият эҳсос мегардад, дар ин ҳолат дигар арзишҳо, аз ҷумла дин сарфи назар карда мешавад.
• Таъсири сиёсӣ: Паҳншавии ғояҳои гуманистӣ ва хоҳиши таъсири бештари роҳбарон дар тағйироти динӣ

Сабабҳои шахсӣ ва маънавӣ

• Ҷустуҷӯҳои маънавӣ: Одамон метавонанд динҳоро дар ҷустуҷӯи фаҳмиши амиқтари маънавӣ, фалсафа ё тарзи зиндагии беҳтаре, ки бо эътиқоди ботинии онҳо мувофиқат мекунад, иваз кунанд.
• Таъсири ҳаракатҳои нави динӣ: Ҳаракатҳои нави динӣ аксар вақт пайравони дорои эътиқоди баланди шахсӣ, тамаркузи миссионерӣ ва таъсири қавии пешвоёни худро ҷалб мекунанд.
• Аз нав шарҳ додани таълимот: Дар баъзе мавридҳо, тағйироти динӣ бо аз нав шарҳ додани ғояҳои динии "бумӣ" ё бо омезиши унсурҳои таълимоти гуногун алоқаманд аст.

Сабабҳои равонӣ

• Ҷустуҷӯи маъно ва ҳадаф: Дин ба одамон кӯмак мекунад, ки маънои зиндагиро бештар дарк намоянд ва бо тарсҳои вуҷудӣ ва мушкилоти зиндагӣ мубориза баранд, ки метавонад ангезаи пурқуввати тағйироти динӣ бошад.

   Агар таърихи миллати тоҷик ва қабул гардидани дини Ислом аз ҷониби мо - тоҷиконро гирем, мисоли гуфтаҳои боло шуда метавонад.

   Маълум аст, ки тоҷикон ҳамчун халқ аз гурӯҳҳои қадимаи эронизабони Осиёи Марказӣ (аз ҷумла суғдиён ва бохтариён), ки аз оғози ҳазораи якуми пеш аз милод дар ин сарзамин зиндагӣ мекарданд, тадриҷан ташаккул ёфтаанд.Тоҷикон, ҳамрадифи дигар мардумони эронии минтақа, дар асрҳои VII–VIII дар пайи истилои арабҳо ва ворид шудани дини нав ба ин сарзамин, ки то он замон дар он зардуштӣ ва дигар эътиқодҳо роиҷ буданд, Исломро қабул карданд. Раванди исломигардӣ якбора анҷом наёфт: он дар тӯли чанд аср идома карда, дар давраи хилофат, нахуст дар қисматҳои ҷанубӣ устувор шуд ва баъдан ба минтақаҳои шимолӣ низ паҳн гардид. Яъне дар таърихи худ тоҷикон тағйири динро аз сар гузаронидаанд: то паҳн шудани Ислом, зардуштиро парастиш мекарданд. Ислом бошад дар заминаи забти минтақа ва таъсири сиёсию иҷтимоии нерӯи ғолиб ҷорӣ гардид.

   Аз ин бармеояд, ки дар баъзе давраҳои таърихӣ дин на танҳо тавассути таблиғу қабулҳои ихтиёрӣ, балки дар шароити фишор ва маҷбуркунӣ низ паҳн мешуд ва гоҳ миллатҳо водор мегардиданд, ки ин ё он динро қабул кунанд. Дар маҷмуъ, мафҳуми «мусулмон» ҳамчун номи умумии пайравони Ислом дертар шакл гирифта, ба гурӯҳҳои гуногуни этникӣ ва иҷтимоӣ татбиқ шудааст. Аз ҳамин лиҳоз, метавон гуфт, ки мафҳуми «мусулмон» аз ҷиҳати таърихӣ баъдтар аз мафҳуми «миллат» ба истифодаи фарогир даромадааст.

   Ҳамин тариқ, хулосаи аввал ин аст, ки Пешвои миллат дар ин сухан ба ҳувияти миллӣ нисбат ба ҳувияти динӣ бартарият додааст. Ин мавқеъ пеш аз ҳама дорои заминаи таърихист: яъне аввал миллат аст ва баъд дин; инсон нахуст мансубияти миллии худро дорад, сипас метавонад динеро интихоб кунад ё умуман бедин бимонад.

   Хулосаи дувум: миллатро инсон интихоб намекунад, аммо динро метавонад интихоб кунад ва дар ҷараёни зиндагӣ онро тағйир диҳад.

   Хулосаи сеюм: ба андешаи ин ҷониб, суханони мазкур ба вазъи имрӯзаи Тоҷикистон дар масъалаи сатҳи диндорӣ ва муҳтавои амалии он дар миёни қисми зиёди шаҳрвандон иртиботи мустақим дорад ва аз ин лиҳоз саривақтӣ ва таъсиргузор аст. Зеро, бо вуҷуди фароҳам будани имкониятҳои зиёд, афзоиши шумораи масҷидҳо, нашри китобҳои динӣ, дастгирӣ ва ҳадяи адабиёти динӣ аз ҷониби давлат ва дигар тадбирҳо, бояд эътироф кард, ки диндорӣ на ҳамеша моҳияти миллӣ касб намудааст ва дар ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва давлатии кишвар ба таври бояду шояд саҳмгузор нест. Дар айни замон, диндорӣ дар байни қисми муайяни мардум бештар шакли зоҳирӣ дошта, гоҳе бо унсурҳои хурофотӣ омехта мешавад. Дар ин замина, сухани Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ — «Ҳазорсола раҳ аст аз ту то мусулмонӣ» — баёнгари он аст, ки мусулмонӣ пеш аз ҳама маърифату ахлоқ ва амалро тақозо мекунад, на танҳо зоҳирпарастиро.

   Тавре ки Пешвои миллат таъкид кардаанд: «Бар ивази ҳамаи тадбирҳои то имрӯз амалигардида ва дастгириву пуштибонии давлату Ҳукумат ҷиҳати муътадил нигоҳ доштани вазъи динӣ дар мамлакат таассубу хурофот, тафриқаандозӣ, бегонапарастиву зиёдаравӣ, ифротгароӣ ва амалҳои террористии хусусияти динидошта ба омили ташвишовар ва нигаронии ҷиддӣ табдил ёфта истодааст».

   Нигаронии шаҳрвандон низ дар ҳамин замина мушоҳида мешавад: паҳн гардидани Нигаронии шаҳрвандон низ дар ҳамин замина мушоҳида мешавад: паҳн гардидани таассубгароӣ дар баъзе ҳолатҳо сунъӣ буда, бештар аз хурофот маншаъ мегирад. Аз ҷумла, даст задани бархе шаҳрвандони Тоҷикистон ба амалҳои террористӣ дар хориҷи кишвар, афзоиши теъдоди «ба ном ҳоҷиҳо», маъмул шудани навъҳои либосе, ки ба фарҳанги миллии мо созгор нестанд ва дигар падидаҳо боиси ташвиши аҳли ҷомеа мегарданд.

   Бо назардошти гуфтаҳои боло, дар анҷом таъкид мекунем, ки ин сухани Пешвои миллат хеле саривақтӣ буда, ҳар шаҳрванд бояд аз он дар ду самт — миллатшиносӣ ва муносибати дуруст ба диндорӣ — хулосаи зарурии худро барорад.