БОЗ ЯК ИБТИКОРИ НАҶИБИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ ДАР АРАФАИ ИДИ НАВРӮЗ

ФАРҲАНГ, ИЛМ ВА БУЗУРГИИ ШАХСИЯТ: ДАРСҲО АЗ АКАДЕМИК АБДУҶАББОР РАҲМОНЗОДА

Қурбонхонова Нуриҷаҳон

номзади илмҳои филология, мудири шуъбаи

фолклор ва адабиёти Институти илмҳои гуманитарии

ба номи академик Б.Искандарови АМИТ

ФАРҲАНГ, ИЛМ ВА БУЗУРГИИ ШАХСИЯТ:

ДАРСҲО АЗ АКАДЕМИК АБДУҶАББОР РАҲМОНЗОДА

    Зиндагӣ шебу фароз ва қудрату тавоноӣ дорад, ки касе агар бо қувваи зеҳнӣ ва иродаи мумтоз аз он истифода барад, ба бузургӣ ном хоҳад баровард. Бе шаку шубҳа метавон гуфт, ки бузургии дар аснои қувваи зеҳнӣ ва иродаи мустаҳкамро адабиётшинос, фолклоршинос, мунаққид, забоншинос, фарҳангшинос, доктори илмҳои филология, профессор, академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академики Академияи байналмилалии мактабҳои олӣ Раҳмонзода Абдуҷаббор Азизӣ баҳраманд гардидааст. Далели устувор барои гуфтаҳои боло осори илмии устод Раҳмонзода А. А. шуда метавонад, ки чанде аз онҳоро ба тариқи мисол рӯи кор меорам.

    Раҳмонзода Абдуҷаббор Азизӣ ба унвони устурашинос нахустин муҳаққиқест, ки ҷанбаҳои мухталифи устураҳоро таҳқиқ намуда, дар заминаи онҳо моҳияти устура, ҷойгоҳи тафаккури асотирӣ дар зеҳни адабӣ, масъалаҳои устураи эронитабор ва сайри таърихии онҳо дар адабиёти тоҷик, вуруди устураҳои исломӣ ба адабиёти форсии тоҷикӣ, заминаҳои этникӣ, нақши тафаккури асотирӣ, тасаввуроти замониву маконӣ, ҷанбаҳои маҷозиву рамзӣ, давраҳои инкишофи устура, хусусиятҳои диахрониву синхронии таркиби устураҳо, арзиши бузурги маънавии устураҳоро дар масъалаҳои муҳими иҷтимоӣ, фалсафӣ, аз қабили моҳияти инсон, ҷойгоҳи он дар ҷаҳон, муносибат ба табиат, ки дар устураҳо тасвир ёфтаанд ва нависандагони муосир аз онҳо истифода менамоянд, нишон дода, гузаштаро бо ҳозира ва ҳозираро бо оянда пайванд намуд.

     Ҳамзамон ҳамчун нахустин муҳаққиқ ба тариқи муқоисавӣ густариши устураҳоро дар адабиёти ҷаҳон таҳлил намуда, ба адабиёти тоҷик роҳ ёфтани онҳо ва баръакс аз адабиёти тоҷик ба адабиёти ҷаҳон интиқол ёфтани устураҳоро нишон дода, барои дарки амиқи асарҳои бадеии муосир ва ҳифзи онҳо барои наслҳои оянда замина фароҳам овард. Дар баробари ин, аҳаммияти устураҳоро дар адабиёти муосир таҳқиқ намуда, нишон дод, ки устураҳо на ҳамчун манбаъ, балки чун ғояҳои амиқи фарҳангӣ ва фалсафӣ мебошанд, ки дар шароити зуд тағйирёбандаи замони муосир ба таври гуногун метавонанд хизмат кунанд.  

     Устоди арҷманд, академик Раҳмонзода А.А. на танҳо мифологияро ҳамчун илм рушд дод, балки таҳқиқи самтҳои дигари илмро ба пояи нав ворид намуд. Ҳамчун адабиётшинос як зумра мақолаҳои илмӣ-оммавиро роҷеъ ба адибони классик ва муосир навишта, мақоми адибонро дар масъалаҳои ҳамосаи миллӣ, тариқати суфия ва шахсиятҳои ирфонии Хуросон ва Мовароуннаҳр ва дигар масъалаҳо баррасӣ намудааст. Инчунин мақоми Шамсиддин Шоҳинро дар таҳаввули жанри ғазал муайян намуда, вижагиҳои шакливу бадеӣ ва таъсири онро ба ашъори шоирони асри ХХ нишон додааст. Ҳамзамон дар асоси ин таҳқиқот интиқоли арзишҳо, хотираҳои таърихӣ, мансубияти миллиро низ нишон дод.

     Ба унвони забоншинос устод мақолаҳои зиёдеро, ки дорои арзиши баланди илмиву амалӣ ба ҳисоб мераванд, таълиф намуд, ки айни ҳол дар доираҳои мухталифи илмӣ аз онҳо ба тариқи васеъ истифода бурда мешавад.       

      Бояд қайд кард, ки дар замони бо суръат ҷаҳонишавӣ ва заминаи тағйироти иҷтимоӣ зарурати пажуҳиши фарҳанги миллӣ ба миён омадааст, ки ин навъ пажуҳишҳо метавонанд садди роҳи омехташавӣ ва нестшавии фарҳанги миллӣ гарданд. Дар ин ҷода низ академики фарзона Раҳмонзода А.А. саҳми назаррас гузошта, як қатор мақолаву лоиҳаҳо ва барномаҳоро таҳия ва интишор намуд. Онҳо низ дорои вижагӣ ва арзиши хоси худ буда, нишондиҳандаи моҳияти фарҳанги миллӣ, арҷгузорӣ ба фарҳанги гузашта ва аҳаммияти ҳифзу эҳёи онҳо, ки дар ташаккули меъёрҳо ва стандартҳои иҷтимоӣ зарур аст, ба ҳисоб мераванд. Дар мавриди таҳлилу андешарониҳо академики арҷманди мо дар радифи дигар соҳаҳо, ҳатто ҳамчун файласуф низ шинохта мешавад. Таҳқиқоту таълифоти пурарзишашро ҷаҳониён эътироф ва истифода менамоянд, ки дар зербинои ин арҷгузорӣ устод Раҳмонзода А.А. имрӯз шуҳрати ҷаҳониро доранд.

      Устод ба унвони маорифчӣ низ мақоми хосаро пайдо намуда, доир ба бисёр масъалаҳои муҳими рушди маорифи кишвар таҳқиқот ва дар таҳияи барнома, қонунҳо, стратегияҳо ва консепсияҳои соҳаи маориф саҳми беандоза гузоштааст. Аз дастоварду таҳқиқоти устод вобаста ба соҳаи маориф имрӯз дар муассисаҳои мактабиву томактабӣ ва донишгоҳҳову донишкадаҳо васеъ истифода бурда истодаанд.

     Ҳамчун омӯзгор дар баланд бардоштани савияи донишҳои назариявии шогирдони зиёд ва ҷалби онҳо ба масоили гуногуни илмӣ саҳми беназире гузошта, мактаби илмии худро таъсис дод ва шогирдони зиёдеро ба камол расонда истодааст. Дар баробари таълими донишҳои назариявӣ устоди арҷманд ҳамчун намунаи олӣ барои аз худ намудани сиришти неки инсонӣ, худшиносӣ, арҷгузорӣ ба арзишҳои волои миллат ба ҳисоб мераванд.

    Академик Раҳмонзода А.А. ҳамчун ҳомии сулҳу ваҳдат ва ходими барҷастаи давлатӣ низ дар байни ҷомеа маҳбубияту маъруфият ба даст овардааст. Имрӯз буҳрони зиддиятҳо тамоми ҷаҳонро фаро гирифта истодааст ва нотавонбинони миллат аз ин истифода бурда, мехоҳанд, ки кишвари азизамонро ба печидагиҳо ва нофаҳмиҳо миёни минтақаҳову маҳалҳо кашанду миёнашон ҷудоӣ андозанд. Дар ин ҷода устоди арҷманд камоли олимиву инсониро пазируфта, ҳамчун пул миёни маҳалҳову минтақаҳои алоҳида гашта, бо дониши азалиаш онҳоро ба ҳам пайванд менамояд ва таҳкими ваҳдату ягонагиро миёнашон мустаҳкам нигоҳ дошта истодааст. Ҳатто дар нигоҳдории дӯстии халқҳо миёни Тоҷикистону Ӯзбекистон камари ҳиммат баста, шабу рӯз дар хизмати халқ ва миллат қарор дошта, мунтаззам аз ҳолу аҳволи тоҷикони дар Ӯзбекистон буда хабар мегираду дар амалӣ намудани робитаҳои иҷтимоиву сиёсӣ миёни ин ду кишвар саҳмгузор мебошанд. Маҳз садоқату самимияти устод нисбати Ватан, эҳсоси баланд нисбати миллату давлат доштанаш  боис гардид, ки таи фаъолияти илмиву давлатии тулониаш обрӯю эҳтироми зиёдро миёни мардум пайдо кардаст.

     Унсурулмаолии Кайковус таъкид намудаст, ки “Ҳар сифате, ки тааллуқ дорад ба ҷавонмардӣ, дар зераш се чиз нуҳуфтааст, яке хирад, дувум ростӣ, севум мардумӣ” ва мо бе муболиға гуфта метавонем, ки ин се хислатро дар симои устоди арҷманд пайдо намудем. Бороям ифтихор аст, ки шогирди чунин донишманди закӣ, ходими намоёни ҷамъиятӣ, шахсияти беназир, соҳибэътирому соҳибмаърифат ҳастам ва аз сиришти неку дониши азалиаш баҳра бурда истодаам. Албатта, натиҷаи дастовардҳои устоди арҷмандро наметавон бо як сухан ҷамъбаст кард, чун он як таҳқиқоти густурдаро талаб дорад, ки дар оянда  анҷом хоҳад шуд.

      Имрӯз, ки устоди гиромиқадр, академик Раҳмонзода Абдуҷаббор рӯзи мавлуд доранд, бо самимияту муҳаббати фарзандона барояш саломатӣ, умри дароз, рӯзгори пурнишотро таманно дорам. Бигзор ҳамеша сарбаланду сарфароз дар ҳалқаи шогирдон, наздикону пайвандон ва аҳли ҷомеа ба сар баранд.

СИЁСАТИ ЗАБОН ДАР ПАЁМИ ПРЕЗИДЕНТ

сарходими илмии шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои

гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ,

доктори илмҳои филологӣ, профессор Муқбилшо АЛАМШОЕВ

СИЁСАТИ ЗАБОН ДАР ПАЁМИ ПРЕЗИДЕНТ

     Дар Паёми имсола Президенти Чумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  боз як бори дигар хотирнишон сохт, ки арҷ гузоштан ба арзишҳои миллӣ, асосан забон, вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст. “Моро зарур аст, ки ҳифзи арзишҳои таърихию фарҳангии миллати худ ва  муаррифии боз ҳам бештари онҳоро дар арсаи байналмилалӣ ҳадафмандона идома диҳем. ... бедор намудани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳими давлату Ҳукумат мебошад” [1, 5]. Аз ин суханони Пешвои миллат бармеояд, ки ӯ ҳамеша барои пос доштани забони тоҷикӣ, тоза нигоҳ доштани он ҳамчун забони давлатӣ кӯшиши зиёде мекунад. Дар ҳамаи суханрониҳояш ба масъалаи забон дахл намуда, халқи тоҷик ва, умуман шаҳрвандони Тоҷикистонро ба омӯхтани забони тоҷикӣ, рушду такомули он даъват менамояд ва таъкид менамояд: “Ифтихор аз Ватан, ифтихор аз таъриху фарҳанг, ифтихор аз ҳувияти миллӣ ва гузаштагони сарбаланди хеш маҳз аз поку бегазанд нигоҳ доштани забони модарӣ сар мешавад”.

     Забонҳои паҳншудатарин рисолати асосии давлатдорӣ ва ҳастии  миллатро нишон медиҳанд. Забони тоҷикӣ бошад ин рукнҳоро аз қадимулаём дорост. Ба ҳамагон маълум аст, ки забони тоҷикӣ яке аз забонҳои қадимтарин ва бойтарини дунё ба шумор меравад. Дар замони қадим забони тоҷикӣ-дарӣ аз баҳри Миёназамин то Чин забони байналмилалӣ буд. Вай решаи чуқури таърихӣ дошта, ҳанӯз дар замони салтанати Тоҳириён, Саффориён ва Сомониён ҳамчун забони расмию коргузорӣ ба кор бурда шудааст. Асосан дар давраи салтанати  Сомониён, ки  давлати тоҷикон ба шумор мерафт, ба забони тоҷикӣ мақоми давлатӣ дода шуда буд. Дар ин давра илму фарҳанг босуръат инкишоф меёбад ва бо ин забон асарҳои бузурги илмию адабӣ ва таърихӣ офарида шудаанд.

     Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳанӯз бузургони мо, файласуфону шоирони классикии тоҷик барои тоза нигоҳ доштани забони дарӣ-тоҷикӣ мубориза мебурданд. Абуали Сино ва Абурайҳони Берунӣ асосгузорони истилоҳотсозӣ мебошанд ва ба мо намунаанд. Минбаъд дар замонҳои мухталиф шоирон ва мутафаккирон аз А. Рӯдакию Фирдавсӣ сар карда то ба Носири Хусраву А. Донишу Садриддини Айнӣ барои равнақу ривоҷ додану тозагии забони тоҷикӣ ҷонбозиҳо кардаанд.

     Бо вуҷуди дучор шудан ба душвориҳо, забони тоҷикӣ то ба имрӯз устувор монд, дар тақдири миллати тоҷик нақши беназирро гузошт. Аҳаммияти забони тоҷикӣ дар марҳилаи нави таърихӣ – ба даст овардани истиқлолият, инкишофу тақвияти ваҳдату истиқлол, сарҷамъии миллат басо арзишманд аст. Дар Тоҷикистони навин кӯшишҳои зиёди Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барои тақвияти мақоми забони тоҷикӣ, инкишофи он қайд кардан равост, ки имрӯз корҳои бузурге дар партави пешниҳодҳояш аз тарафи аҳли зиё ва шаҳрвандон ба сомон расонда мешаванд.

     Дастовардҳо дар дасти мо ҳастанд, лекин имрӯз, ки мавзуи баҳси мо зарурияти таҳлили масъалаҳои инкишофи забони давлатӣ-тоҷикӣ мебошад, каме ҳам бошад, фикру мулоҳизаҳои таҳлилӣ-аналитикии худро дар бораи ин масъалаи мубрами рӯз  эрод созем.

      Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳанӯз бузургони мо, файласуфону шоирони  классикии тоҷик барои тоза нигоҳ доштани забони дарӣ-тоҷикӣ мубориза мебурданд. Чи хеле ки дар боло қайд кардем, Абуали Сино дар «Донишнома» ва Абурайҳони Берунӣ дар асараш дар бораи ситорашиносӣ «Ат тафҳим ли авоили синоати танҷим» чандин истилоҳоти (терминҳои) соҳаҳои гуногуни илмиро барои истифода дар забони дарӣ-тоҷикӣ пешниҳод карданд ва асосгузорони истилоҳотсозӣ (терминсоз) мебошанд ва барои мо намунаанд, аммо ин корҳо қариб, ки ба инобат гирифта намешаванд. Мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки қисман мо вожаҳо (калимаҳо)-и дар матн ё лаҳзаи сухангӯию воситаҳои ахбор аз рӯи маъно кор намефармоем. Мисол, калимаи арабии«интиқол»-ро гирем. Мо донишҷӯи фалониро ба Донишгоҳи миллӣ интиқол додем. Ё донишҷӯи курси дуюмро ба курси сеюм интиқол додем. Ё дар фармон донишҷӯёни курси дуюм ба курси сеюм интиқол дода шаванд. Идрорпулиро барои моҳи сентябрь интиқол додем. Ба фикрам, хуб мешуд, агар бо забони шевои тоҷикӣ гуем: донишҷӯйро ба донишгоҳи миллӣ фиристондем, донишҷӯйро аз курси дуюм ба сеюм гузарондем, донишҷӯён аз курси дуюм ба курси сеюм гузаронда шаванд ва ғайра.

     Ё ин ки худи калимаи идрорпулиро гирем, ки аслан арабӣ аст. Онро иваз карданд ва гуё тоҷикӣ карданд. Ҳам вожаи идрорпулӣ ва ҳам калимаи стипендия моли мардуми мо нестанд, гарчи ман бештар стипендияро наздиктар мебинам, чунки қариб ними аср, ё аз он бештар, мардуми мо онро истифода мебурд. Агар бисёр мехостанд онро ба тоҷикӣ баргардонанд, пас вожаҳои кумакпулӣ ё ёрдампулӣ мавҷуданд.

      Донишмандони мо ба ин нохзукиҳои забон диққати асосӣ медоданд. Масалан, устод Садриддин Айнӣ дар вақти таҳрири романи  «Одамони ҷовид»-и Раҳим ҷалил қайд мекунад: «Ин ҷо фарқи чӯпон ва подабонро муайян кардан даркор аст: чӯпон – дорандаи доимии рамаи ягон кас, ки дар вай бузу гӯсфандон ҳастанд. Подабон чаронандаи пода аст, ки дар вай ҳайвоноти гуногун ва аз они одамони гуногун мебошанд. Подабон танҳо рӯзона мечаронад ва шаб ҳайвонотро ба соҳибонаш месупорад. «Оши ҳалол» хӯрӣ вазифаи подабон аст, на чӯпон (дар ҳошияи асар). Дар асараш «Тоҷгиз»  яке аз роҳбарон дар бораи калимаи «даҳонмарда» ба устод С. Айнӣ эрод гирифтааст. Устод Айнӣ дар мактуби худ ба А. Лоҳутӣ менависад: «даҳонмарда» одаме, ки касони дар атроф буда ба гапи вай медароянд ва дар вақти лузум аз тарафи онҳо монанди вакили расмӣ гап задан мегирад. Акнун ман намедонам, ки бо ин роҳбарони забони тоҷикӣ чӣ кор кунам. Инҳо забони адабии классикиро намедонанд ва забони зиндаи халқро надонанд ва маҷбур мекунанд,  ки «Чизе навис - ман фаҳмам» (Мактуби С. Айнӣ ба А. Лоҳутӣ (2.04.1939).

    Ҳанȳз бисёрии моён аз вожаҳои арабӣ даст накашидаем, онҳоро дар ҷою маъниҳои ноаён барои хонанда истифода мебарем. Истилоҳоти худиро намесозем ва аз забонҳои дигар ба таври ғалат онҳоро гирифта ба фаҳмиши одамон фишор меоварем. Қисман дар ҷараёни дарсҳои забон ва адабиёти тоҷик омӯзгорон, агар ба нутқи шифоҳии толибилмону донишҷӯён аҳаммият дода бошанд, ба саводнокии хаттии онҳо кам диққат медиҳанд, ки ин чиз нигаронкунанда мебошад.

     Ҳанȳз овезаҳои шаҳру растаю русто бо забонҳои ғайр навишта мешаванд, ки шахсро ба ҳайрат меоранд, вожаҳою суханони хуби тоҷикӣ ва дигар забонҳои бумии Тоҷикистонро зери назар намегиранд, ки ин ба назари мо носавоб аст. Қисман аз шоҳкориҳою офаридаҳои бузургон ва классикон, ки барои тозагии забони тоҷикӣ ҷонбозиҳо карданд, фаромȳш мекунем. Бисёр вақт калимаҳои топонимикӣ (номи ҷойҳо-ҳудудӣ) ба таври ғалат навишта мешаванд. Дар нашрияҳои матбуоти даврагӣ, ки ба таъин кардани этимологияи номи ҷойҳо бахшида шудаанд, гоҳо маъноҳои таърихӣ нодуруст дода мешавад. Қисман дар матбуот дар бораи ин ё он топоним маводи шубҳанок чоп мекунанд. Мисол: Xoẋdara - ро Шоҳдара, ё Дараи шоҳон меноманд, ки ин аслан хато аст. Ҳақиқатан этимологияи калимаи Шохдараро на калимаи šo, балки калимаи аслии шуғнонӣ хoẋ, ки маънояш шох мебошад, яъне рӯдҳое, ки аз кӯҳҳои Шохдара ҷорӣ мешаванд, монанди шохаи дарахт ё ин ки шохи ҳайвонҳо ҳастанд.

     Пайдоиши ойконими Тисёнро аз Тусиён мебинанд, ки ин тамоман хато аст. Аслан этимологияи феъли tis «рехт, рехтан аз <* tač-(a)ya-,tāk –[3, 28], [4, 82]; мунҷ. tыc . шуғн. ti, tis, tūyd; руш. ti /-e: tūyd;  хуф. ti: tūyd, баҷ. tе: tūyd, сарақ. tе(z): tыyd аст; рус. теч, течёт.

     Ойконими Porẋinev – ро аз порсинишинон мебинанд, ки низ нодуруст аст. Ҳақиқати ҳол, ин аз шакли қадимии por – гузаштан, гузаронидан ва xan – тахта барои мондани бор, муқоиса кунед: Xanev, tāngxanev, xanak, xanā.

     Пайдоиши ойконими Xaraɣ (Хоруғ) – ро аз xor, xorzor  мебинанд, ки ба назарамон нодуруст аст. Сарчашмаҳо нишон медиҳанд, ки калимаи Xaraɣ аз шакли қадими xarā – калон, васеъ, бузург гирифта шудааст. Дар форсии қадим farnā, авесто шаклаш x^varnā ва дар форсии миёна x^varr, форсии нав farra, xurra, xoro – калон, бузург [5, 19-21];  шуғнонӣ xoro, xarra, xarragi – калон, бузург. Калимаи roɣ аз шакли қадимии raɣa – замини назди кӯҳ, нишебии кӯҳ, ки дар ҳудуди Тоҷикистон чунин топонимҳо ва микротопонимҳо дучор мешаванд гирифта шудааст. Мисол: Roɣ, Roɣak,   Xāsxaraɣ. Пас маънояш замини фарохи таги кӯҳ мебошад.

     Як чизи дигарро ҳам қайд кардан даркор аст, ки забон бояд сарчашмаи асосӣ барои омӯзиши илм, фарҳанг, таърих бошад. Лекин дар давраи ҳозира на ҳама вақт истилоҳоти илмии дастрас ба вуҷуд оварда мешаванд, ки ин чиз тадқиқотчиён ва омӯзандагонро ба душворӣ дучор мекунад. Дар корҳои илмӣ ва васоити ахбор калимаҳое истифода мешаванд, ки барои хонанда мушкилиеро ба бор меоранд. Ба ҷои вожаҳои хуби забони тоҷикӣ калимаҳои забонҳои арабӣ ва хориҷие истифода мешаванд, ки барои фаҳмиш ва истифода нороҳатанд. Минбаъд аз меъёрҳои ҳуқуқӣ истифода бурда, ба кӯдакони худ номҳои хуби маънодор, ориёӣ – тоҷикӣ диҳем, ки хислатҳои хуби инсонӣ ва  дарккунии аломатҳои мусбии табииро дар худ таҷассум карда бошанд. Аз истифодаи номҳои бегона худдорӣ намоем, чунки онҳо забонамонро коста ва муғлақ мегардонанд. Кореро ба анҷом расонем, ки ояндагон дар ҷойҳои муқаддаси номниҳодаи ниёгонамон зиндагии орому осуда карда тавонанд ва онро аз дилу ҷон ҳифз намоянд.

     Азхудкунии забони тоҷикӣ дар шароити ВМКБ мушкилии дучандро ба бор меорад. Ин пеш аз ҳама аз он иборат аст, ки мо дар муҳити бисёрзабонӣ зиндагӣ дорем. Моро забонҳои тоҷикӣ, русӣ, англисӣ иҳота кардаанд, ки ин ҳақиқат аст. Кȳдаке, ки ба боғча ё мактаб по мегузорад, аз ин забонҳо бархȳрдор нест. Барои ҳамин, дар ин минтақа диққати аввалиндараҷаро ба омӯзиши забони тоҷикӣ дар муқоиса бо забонҳои маҳаллӣ додан зарур аст, то ки толибилмон забони тоҷикӣ-давлатиро бештар аз худ кунанд.

     Пас барои тозагию суфтагии забони тоҷикӣ ба ҳам биёем ва миён бандем, то дар пайраҳаи шоҳроҳ дар намонем. Чуноне ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фармудааст: “Аз ин рӯ, вазифаи ҳар як фарди бонангу номус, ҳифзу эҳтиром ва гиромӣ доштани забони давлатӣ аст. Зеро бузургтарин вазифаи ҳар як фарди худогоҳу ватандӯст, ки ба фарҳангу забони худ эҳтиром мегузорад, поку беолоиш нигоҳ доштани ин ганҷи бебаҳо ва ба наслҳои оянда бегазанд ба мерос гузоштани ин забони шевою шоирона мебошад”.

Чуноне ки Ҳакими бузург гуфтааст:

           Ман онам, ки дар пои хукон нарезам,

           Ман ин қиммати дурри лафзи дариро

                                                              (Н. Хусрав).

Адабиёт:

1. Эмомалӣ Раҳмон. Паёми Президенти Ҷуҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, 28.12. 2024), Рӯзномаи “Бадахшон”, 2 январи соли 2025.
2. Эмомалӣ Раҳмон. Забон миллат-ҳастии миллат. – Душанбе: “Эр-граф”, 2016. – 516 с.
3. Соколова В.С. Генетические отношения язгулямского языка и шугнанской языковой группы. Л., 1967.
4. Morgenstierne G. Indo-Iranian frontier languages. Vol. II: Iranian Pamir languages. Oslo, 1929.
5. Мухаммедова Н.А. “Хар” в значении большой, великий в составе некоторых персидских слов. Научные труды – “Востоковедение”. Выпуск 229, Ташкент, 1964.

ҶАШНИ РӮЗИ МОДАРОН - НИШОНАИ ДАВЛАТИ ТАМАДДУНПАРВАР

Азорабекова Ширингул – ходими илмии шуъбаи таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ АМИТ

ҶАШНИ РӮЗИ МОДАРОН - НИШОНАИ ДАВЛАТИ ТАМАДДУНПАРВАР

     Яке аз нишонаҳои пешрафти ҷомеа аз нигоҳи тамаддун ва фарҳанги он дар ҳар давру замон ин муносибати ҷомеа нисбат ба зан – модар баҳогузор ба ҳисоб меравад. Ҳамчун тарбиятгари насли навраси ҷомеа зан модарро агар яке аз аркони ҷомеа гуем, хатто намекунем, зеро вай дар тарбияи насли нав нақши калидиро бозӣ мекунад. Ба ақидаи бархе аз андешаварон, саодати фарзанд ба навъи хонавода марбут аст ва дар таҳлили ҷойгоҳи хонавода модар нақши аввалиндараҷа дорад. Модар аввалан кудакро ба дунё меоварад ва сониян зиндагии худро дар тарбияи вай мегузаронад. Модарон паногоҳи эътимодноки фарзанд шуда, кудаконро дар ҳар замоне, ки қалби модарро эҳсоси ноамнӣ дар нисбаташон фаро мегирад, оѓуши мегиранду ба ҳар навъе наҷотдиҳандаи фарзандашон мегарданд. Чуноне, ки шоир гуфтааст:

Замину осмони ман туӣ модар, туӣ модар.

 Чаҳони бекарони ман туӣ модар, туӣ модар.

 Дар ин дунё, ки бераҳмиву бемеҳрист бунёдаш,

Ягона меҳрубони ман туӣ модар, туӣ модар.

     Аҳмади Дониш роҷеъ ба эҳтироми падару модар чунин навишта буд: «Ва ҳар касе ба виҷдони худ дармеёбад, ки волидайн лозимулитоат ва валиттибоанд, зеро сабаби вуҷуду маърифат ва имону исломи ӯ шудаанд, … дар парваридани ӯ аламу ранҷҳо бардошта». Ва дар ривояте низ гуфтаанд: «Модарат, сипас, модарат, сипас, модарат, баъд аз ин падарат, сипас, наздиктару наздиконат». Абубакр ар-Розӣ дар ин бора дар асари худ «Тадбири манозил» менависад, ки тарбияи фарзанд дар оила ва бахусус тарбияи модар дар ташаккули инсони комил ҷои муҳимро ишѓол мекунад. Бинобар ҳамин, пос доштани бузургии модарон ин арзиши миллии тоҷикон аст, ва онро бояд нигаҳ дошт, зеро ҳифзи арзишҳои миллӣ баробар ба ҳифзи миллат ва давлатдорӣ мебошад.

      Дар замони муосир, давлати Тоҷикистон, тамоми шароитҳоро барои таъмини зиндагии озоду баробар барои занонро дар ҷомеа кафолат медиҳад. Тибқи моддаи 32 Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои падариву модарӣ, тарбияи фарзанд, маълумотноккунӣ ва масъалаҳои дигари ҳаёти оилавиро зану шавҳар якҷоя, бо назардошти принсипи баробарии зану шавҳар ҳал менамоянд. Омузиши ҳар чи бештари арзишҳои миллӣ дар самти ахлоқи ҷомеа барои рушд ва инкишофи минбаъдаи фарҳанги миллӣ мусоидат карда, суботи давлатдориро таъмин месозад. Бо ҳамин мақсад, давлат барномаҳои махсуси иҷтимоиро дар самти таъмини ҷои кор, таҳсил ва баробарҳуқуқии зану мардро татбиқ мекунад.

       Дар давоми даврони истиқлолият, беш аз 504 ҳазор духтарону бонувон муассисаҳои зинаҳои мухталифи таҳсилоти касбиро хатм карда, соҳиби касб шудаанд. Аз ин ҳисоб 239 ҳазор нафари онҳо соҳиби маълумоти олӣ гардида, ҳоло боз 100 ҳазор нафар духтарон дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ таҳсил карда истодаанд.

       Зан-модар мураббии аҳли башар ва нахустустоди инсон мебошад ва аз ин лиҳоз, пос доштани иззату эҳтироми модар ва арҷ гузоштан ба мақому манзалати ӯ қарзи муқаддаси ҳар як инсон буда, подоши заҳмату бедорхобиҳои модар фақат аъмоли писандида, рафтори шоиста ва фазилатҳои неки ҳар як фарди солимфикр ва бонангу номус аст.

Шоире ба таври умқ бузургии модарро дарк карда менависад:

Модар фаришта буд фақат болу пар надошт,

 Шояд, ки дошт болу пар, аммо хабар надошт.

       Маҳз ба ҳамин хотир, ки модар дар зиндагии ҳар нафар мақоми бузургу хосае дорад, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рузи 8-уми мартро дар мамлакати мо ҳамчун “Рӯзи Модар” эълон намуд.

       Модарону хощарону бонувони азиз! Иҷозат фармоед ҳамаи Шуморо бо фарорасии ин ҷашни зебо - Иди Модар табрику таҳният гуфта, хоҳони онам, ки тамоми орзуҳои дар дилатон ҷодошта ҷомаи амал пӯшанд. Сиҳативу саломатӣ, рузгори хушу бурдборӣ ҳамқадаматон бод!