Бо эҳсоси андӯҳи амиқ ва эҳтироми баланд, Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандаров дар рӯзи мавлуди олими барҷаста, доктори илмҳои фалсафа, профессор, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Хаёлбек Додихудоев (1936–2021), бо камоли хоксорӣ хотираи ин шахсияти илмӣ ва фарҳангиро гиромӣ медорад.

      Устод Додихудоев яке аз симоҳои муассири илмии замони муосир, ки бо заҳмати пайваста, диди амиқи фалсафӣ ва ҷаҳонбинии миллӣ дар ташаккул ва рушди мактаби фалсафаи тоҷик саҳми муассир гузоштаанд. Дар тӯли фаъолияти илмӣ ва идорӣ, устод на танҳо ҳамчун муҳаққиқ ва нависандаи садҳо мақолаю рисолаҳои илмӣ шинохта шуданд, балки ҳамчун устоди бузург, роҳбари ботаҷриба ва шахсияти фарҳангӣ дар хотири садҳо шогирдон ва ҳамкорон боқӣ мондаанд.

      Ҳамзамон бо таҳқиқоти бунёдӣ дар соҳаи фалсафа, устод Додихудоев дар тӯли ҳаёти бобарори худ вазифаҳои муҳими давлатӣ ва илмиро, аз ҷумла директории Институти илмҳои гуманитарӣ, ректории Донишгоҳи давлатии Хоруғ ва вазифаҳои роҳбарикунандаи илмӣ дар сохторҳои Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯҳда доштанд. Дар ин масири пурмасъулият устод тавонистанд бо малакаи баланди ташкилотчигӣ ва тафаккури стратегӣ заминаҳои устувори рушду инкишофи илмҳои гуманитарӣ ва фалсафаи муосири тоҷикро таҳким бахшанд.

    Фаъолияти илмӣ ва ҷамъиятии устод бо ҷоизаҳои давлатӣ ва мукофотҳои олии ҷумҳуриявӣ, аз ҷумла ордени «Дӯстӣ», медали «Ветерани меҳнат», унвони Аълочии маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон қадрдонӣ гардидаанд, ки гувоҳи саҳми арзишманди эшон дар пешрафти илм ва маориф дар кишвар мебошад.

     Имрӯз, дар рӯзи мавлуди эшон, мо бо эҳтиром ва андӯҳи хомӯш аз ёди фарзанди фарзонаи миллати тоҷик, файласуфи равшанзамир ва мураббии шогирдони зиёде, ки имрӯз ҳар кадом дар гӯшаҳои гуногуни кишвар ва ҷаҳон идомадиҳандаи роҳи илмии устод мебошанд, ёд мекунем. Рӯҳи устод ҳамеша равшан ва макони охираташ пурнур бод!

 

 

 

    Дар раванди семинари илмии баргузоргардида паёмадҳои мусбат ва манфии муҳоҷирати меҳнатӣ барои рушди иҷтимоиву иқтисодии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мавриди таҳлилу баррасии васеъ қарор гирифтанд.

    Як зумра муҳаққиқон ва мутахассисони соҳа масъалаҳои марбут ба таъсири муҳоҷират ба бозори меҳнат, равандҳои иҷтимоӣ, устувории хонавода ва захираҳои инсонӣ дар ВМКБ-ро мавриди муҳокима қарор доданд.

   Дар доираи чорабинӣ, ходими илмии шуъбаи тадқиқоти иҷтимоиёту иқтисодиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ Ҷамила Сабоиева натиҷаҳои пажӯҳиши худро муаррифӣ намуда, ба паёмадҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва равонӣ — аз ҷумла афзоиши сармояи хонаводагӣ, ҳамзамон камшавии нерӯи корӣ ва падидаи «камолоти муҳоҷиратӣ» — таваҷҷуҳ зоҳир намуданд.

    Семинар фазои муколамаи самаранок ва мубодилаи афкори гуногунро фароҳам овард. Иштирокчиён тавассути баҳсҳои илмӣ тавонистанд роҳҳои коҳиши таъсири манфии муҳоҷират ва истифодаи босамари захираҳои инсонӣ дар шароити минтақавиро пешниҳод намоянд.

     Натиҷаҳои семинар нишон доданд, ки муҳоҷирати меҳнатӣ бояд ҳамчун як падидаи комплексӣ ва стратегӣ таҳлил гардад, ки метавонад дар шароити сиёсати миллии инноватсионӣ, ба манфиати ҷомеа хизмат намояд.

 

     Устод Мирзо Турсунзода аз зумраи бузургтарин суханварони тоҷик дар даврони муосир ба шумор меравад. Маъруфтарин адибони ҳамзамони шоир ӯро шоири тавоно ва дорои истеъдоди истеъдоди беназир шоирӣ донистаанд. Доир ба ашъори М. Турсунзода, ҳунари суханофаринии ӯ садҳо асару мақолаҳо ба нашр расидаанд. Устод М. Турсунзода идомадиҳандаи анъанаҳои беназири маънавии адабиёти классикӣ маҳсуб меёфтанд. Ашъори шоир дорои манзараҳо, лаҳзаҳо ва образҳои барҷастаи шоирона мебошанд ва мусиқию балоғати шеъри М. Турсунзода дар сатҳи баланд қарор гирифтааст. Бояд ёдовр шуд, ки эҷодиёти шоир ва шахсияти эшон дар замони зиндагиашон аз тарафи шахсиятҳои фарҳангӣ ва адабии сатҳи ҷаҳонӣ мавриди ситоишу баррасии амиқ қарор гирифтааст.

      Дар меросии адабии Мирзо Турсунзода достони “Ҷони ширин” мавқеи шоиста дорад. Дарбораи ҷанбаҳои ғоявӣ ва бадеии достон муҳаққиқон ибрози назар намудаанд.

Мо мехостем чанд андешаи худро дар бораи санъати такрир ё такрор дар ин достон баён кунем. Такрор воситаи муҳимми услубӣ буда, ба мақсади ифодаи малеҳи латофат ва назокату лаҳзаҳои пуризтироб ва сухани ҳаяҷонбахш ба кор бурда мешавад.

     Бо ҳадафи таъкиди фикр, тасвири ҷозабаноки инё он ҳодиса,ашё ва таъсири муайян ба ҳиссиёти хонанда такрори калима, таркибу ибораҳо, ҷумлаҳо, омехта намудани қолабҳои гуногуни наҳвӣ чун воситаҳои услубӣ дар назму наср кор фармуда мешаванд. Оид ба санъати такрор ва намудҳои он дар илми бадеъ маълумот дода шудааст Такрор воситаи сареҳи фикр буда, сарчашмаи он риторикаи Юнони қадим мебошад, ки бо номҳои анафора ва эпифора дар ҳунари суханварӣ маълум мебошанд. Анафора ва эпифора дар Риторикаи анъанавӣ, махсусан дар матнҳои динӣ ба кор бурда мешуданд.

     Такрори бадеӣ дар осри бадеӣ метавонад дар заминаи такрори савтӣ (фонетикӣ), вандӣ (морфемаҳо, ҷузъҳои калима), такрори луғавӣ (такрори вожаҳо), такрори наҳвӣ (қолабҳои наҳвӣ: таркибҳо, ибораҳо, ҷумлаҳо ва ғайра) ифода ёбад.

     Дар достони “Ҷони ширин” бештар такрори луғавӣ ва таркибу тбораҳо барои ифодаи ҷазобияту таъсирбахшии андеша ва мавзунии сухан истифода шуда, аз тарафи дигар баҳри тақвияти муҳаббату садоқату вафодорӣ вожаҳои ҷудогона ва таркибҳо ба кор рафтаанд:

Ҷони ширин ин қадар ҷангам макун,

Ин қадар беҳуда дилтангам макун.

Гашта-гашта аз сафар боз омадам,

Боз ба наздат ба парвоз омадам.

Ин дили ман манзили ёди ту буд,

Ёди рӯи ҳуснободи ту буд.

     Такрори вандӣ: Такрори пешванди феълсози дар бо мақсади таъкиди андешаи иҷтимоӣ, ва ҷалби таваҷҷуҳи хонанда ба ғояи ифода шуда, инчунин ифодаи рисолати иҷтимоии шоир мавриди корбурд қарор гирифтааст.

Аз Ватан гап сар кунӣ дармегирифт,

Дар ба мисли ҳезуми тар мегирифт.

     Такорри пайвандаки гарчи: Бо мақсади тасвири олами ботинии қаҳрамон ва таъкиди иродаи озодхоҳии ӯ дар муборизаи душвору сангини тазодҳои иҷтимоӣ ба кор бурда шудааст.

Бештар хомӯш, гарчи менишаст,

Гарчи камтар сӯи нон мебурд даст.

Дигаронро гарчи ӯ мекард гӯш,

Мекашид ӯ гарчи танбоку хамӯш.

     Шоир таъсирбахш ифода намудани афкори иҷтимоии хеш сермаъноии вожаи гиряро ба этибор гирифта онро чун тазоди услубӣ корбаст намудааст:

Гиряи фарзанд озораш диҳад,

Аз ғазаб қудрат ба гуфтораш диҳад.

Гиря дорад дӯстам аз гиря фарқ,

Талх бошад, гиряи фарзанди Шарқ.

Асрҳо бигрист шарқӣ зор-зор,

Шарқ шуд аз гиряи ӯшӯразор.

Вақти бозӣ, вақти шӯхӣ беибо,

Мекунад Парвизи мо ҳам гиряҳо.

Ҳар куҷо, ки бачча бошад гиря ҳаст,

Лекин он гиря дигар, ин гиря дигар аст.

     Тағйир ёфтани ҷузъҳои феълӣ ва номии феълҳои таркибӣ ва такрори онҳо дар ҳар як мисраъ яке аз махсусиятҳои забони достон буда, мавзунӣ, оҳангнокӣ ва равонии ҳар байтро дар тавъам бо ҳадафи ифодаи занҷирии робитаи вожаю таркибҳоро таъмин намудааст.

Ҳар гаҳе ёди Покистон кунад,

Ёд аз ношод фарзандон кунад.

Дар диёри мо шуд одам арҷманд,

Шуд сари хамгаштаи занҳо баланд.

Гар ба онҳо дил диҳӣ, ҷон медиҳад,

Ҷон ба роҳи аҳду паймон медиҳад.

Боз ҳам омад ба сари ёди Ватан

Ёди фарзанди азизу ёди зан.

     Ҳадафи корбурди вожаи дӯст талқини ғояи дӯстист, ки шиори асосӣ ва кору пайкори М. Турсунзода ҳамчун рисолати иҷтимоӣ чун хати сурх муҳтавои эҷодиёти ӯро фаро гирифтааст.

Дӯстро кас дар сафар бояд шинохт,

Метавон дилро ба ин сон дӯст баст.