wrapper

Мақолаҳо

ҶАШНҲОИ МУШОБЕҲ БА САДА

Шоинбеков Аловиддин - мудири шуъбаи таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ ба номи

академик Б. Искандарови АМИТ, номзади илми таърих

ҶАШНҲОИ МУШОБЕҲ БА САДА

    Қаблан тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро бо фарорасии муждаи баҳор- ҷашни Сада табрику таҳният гуфта барояшон тани сиҳат, рӯзгори хушу обод, сулҳу амонӣ таманно дорам. Баъдан баъзе маълумотҳои мардумнигорӣ (этнографӣ) оиди ҷашнҳои мушобеҳ (аналог) -и Сада барои хонандагони гиромӣ баррасӣ менамоям.

    Дар солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти  Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашнҳои миллӣ аз нав эҳёву барқарор шуданд.  Аз ҷумла, соли 2017 Пешвои Миллат ҷашни Садаро ба тақвими ҷашнҳои миллии мо шомил гардонд ва иброз доштаанд, ки: “зарур аст, ки дастовардҳои маънавию моддии мардуми шарифи мо ба феҳристи умумичаҳонии ЮНЕСКО ворид гарданд ва нақши тамаддунсози миллати тоҷикро минбаъд низ боло баранд.”

     Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва як зумра шахсони воқеӣ ин дастури Ҷаноби Олиро сармашқи кори худ карда дар ҳамкорӣ ва ҳамраъйӣ бо Ҷумҳурии Исломии Ирон барои ворид кардани ин ҷашни таърихӣ-табиӣ ба феҳристи умумичаҳонии ЮНЕСКО корҳои амалии назаррас анҷом доданд. Хушбахтона, 6-уми декабри соли 2023 дар Касан Республикаи Ботсвана дар сессияи 18-уми Кумитаи байнидавлатҳо оид ба мероси фарҳанги ғайримоддии (номалмуси) Юнеско баргузор гардид, ки дар он номинатсияи муштараки Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Ирон “ҷашни Сада” вориди рӯйихати мероси фарҳанги ғайримоддии инсоният гашт, яъне ин ҷашн мақоми байналмилалӣ гирифт.

     Дар замони Шӯравӣ мардумшиносон ва фолклоршиносон ҷашнҳои мушобеҳи ҷашни Садаро дар алоҳидагӣ омӯхтаанд ва дар маҷмуъ онҳоро  ҷашнҳои мушобеҳи Сада намешумурданд.

    Фақат яке аз олимони Шӯравӣ-  муҳаққиқи ҷашнҳои тақвимӣ  А. Э. Негмати дар асари худ «Земледельческие календарные праздники древних таджиков  и их предков» дар боби «Аналоги праздника Сада по данным этнографии» навиштааст, ки ҷашни Сада бо ҷашнҳои мардумии  сокинони Бадахшон «раҷ-δед» ва «ғамунд», ки ҳар ду маънои «қулбакашӣ»-ро доранд айният доранд  [Негмати, 1989 с. 36].  Вале мусаллам аст, ки ин ҷашнҳо  оғози маросими ҷуфтбарорӣ ҳастанд ва бевосита дар фасли баҳор қайд карда мешаванду бо Сада ягон иртиботе надоранд.

Пас кадом ҷашнҳо бо Сада мушобеҳ ҳастанд?

     Дар Тоҷикистони соҳибистиқлол бархе аз фолклоршиносону мардумшиносон баъзе ҷашнҳою маросимҳоро мушобеҳи ҷашни Сада маҳсуб медонанд. Масалан, доир ба иртиботи Сада бо парастиши офтоб ва ҷашни “Офтоб дар мард”- яъне Хирпичор, фолклоршиносон Н. ва О. Шакармамадовҳо чунин қайд кардаанд. “Дар гузаштаи начандон дур дар баъзе мавзеъҳои Кӯҳистони Бадахшон Шогунбаҳор ва ё наврӯзи оламро дар се давр ҷашн мегирифтанд. Аз рӯи нақли куҳансолон маросими аввал, ки ибтидои ҷашни шогунӣ ҳисоб меёфт, хирпичор (хорпачор “офтоб дар мард”)  ном дошта, он дар рӯзҳои охири моҳи январ баргузор мегардид.... Аҷаб нест, ки маросими хирпичор ба яке аз маросимҳои мубораки аҷдодонамон ҷашни Сада равобити қавӣ дошта бошад” [Н. Шакармамадов., О. Шакармамадов,  2003. с. 36].   Ва ин аввалин ишорае буд аз тарафи устод Н. Шакармамадов оид ба мушобеи ҷашни Сада бо Хирпичор.

     Баъдтар мо ба тадқиқотҳои Н. Шакармамадов ва Икромиддин Муҳиддинов такя карда чунин ҳисоб кардем, ки Граваша дар Язгулом, Хирпичор дар Шуғнон, “Хẙрпачор” дар Бартанги поён, “Хẙрγаwд” ё “Боҷайём”  дар Бартанги боло  “Хẙрпапуδ” дар Рӯшон мушобеҳи ҷашни Сада ҳастанд. Фолклоршинос Д. Раҳимӣ дар таҳқиқи ҷашни Сада хизмати калон кардаст ва  бахшида ба ин ҷашн соли 2020 як китобро чоп кардааст, ки дар он ҷо як бобро чунин унвон гузоштааст: «Хирпичор идомаи ҷашни Сада дар Бадахшон». Ба фикрам, чунин номгузорӣ мантиқан нодуруст аст, зеро ки Хирпичор идомаи ҷашни Сада нест, балки ин ҷашн айнан дар ҳамон вақту соат мегузарад ва ин ҷашн аналоги ҷашни  Сада аст.  

     Ҳамаи ҷашнҳое, ки дар боло зикр намудем, аз рӯи вақту замон  айнан бо  Сада  баробар меоянд. Яъне ҳамаи ин идҳо баъди ба итмом расидани чиллаи калон (аз нимаи дуюми рӯзи 31-уми январ то нимаи аввали рӯзи 1-уми феврал) таҷлил мегарданд. Агар ба шарте даромади чиллаи зимистонро аз шаби Ялдо 22-юми декабр оғоз намоянд. Фақат  Боҷайёми мардуми Бартанги боло сана ва рӯзи муайян надошта, аз 1-ум то 10-уми моҳи феврал, дар ин миён ба кадом санае, ки рӯзи чоршанбе рост меояд, ҳамон рӯз онро ҷашн мегиранд  [ А. Маскаев, 2018. с.5]. 

    Як чиз боиси зикр аст, ки то кунун ҳисоби ҳисобдонону муллоҳо ва ҳалифаҳо оиди оғозу анҷоми “чиллаи калон” бо ҳам мувофиқ нестанд. Як қисми онҳо даромади чилларо аз 18-ум-19-уми декабр мегиранд, бинобар ин чиллаи онҳо рӯзҳои 28-29-уми январ мебарояд. Тибқи тақвими муосири мо рӯзи даромади чилларо 20-уми декабр ва рӯзи баромади онро 30-юми январ муайян кардаанд ва бо пешниҳоди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон парлумони кишвар ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи рӯзҳои ид” тағйиру илова ворид карда шуд, ки мутобиқи он, ҳамасола 30-юми январ дар ҷумҳурӣ ҷашни Сада расман таҷлил мегардад.

    Аз як тараф агар ҷашнҳои Граваша, Хирпичор, Хẙрγаwд, Хẙрпапуδ аз рӯи вақту замон  мушобеҳи ҷашни Сада  бошанд, аз тарафи дигар аз лиҳози тарзи иҷро онҳо ба Сада монанд нестанд. Дар Сада мақоми калидӣ “оташафрӯзӣ” аст, ки дар ин ҷашнҳо “оташафрӯзӣ” дида намешавад, вале ҳамаи он расму оинҳоеро, ки анҷом медиҳанд, марбут ба муждаи баҳор ҳастанд ва мо метавонем, онҳоро мушобеҳи ҷашни Сада шуморем.

     Дар кӯҳистони Бадахшон ҳамон рӯзе, ки чиллаи калон мебарояд, ин ҷашнҳо гузаронида мешаванд ва баъд аз он мардум ҳисоби худро аз нохуни пои “мард” ё “марди шикорӣ” оғоз мекунанд. Бояд қайд кард, ки чунин ҳисоб дар дигар минтақаҳои кӯҳии Тоҷикистон низ вуҷуд доштааст, вале онҳо аз байн рафтаанд.

     Дар баробари ин ҷашнҳои сокинони Бадахшон дар водии Рашт (Вахиё),  он тасаввуроте, ки ин мардум нисбати моҳи  Ҳут доранд ва баъзе  расму оинҳоро марбут ба он анҷом медиҳанд, моҳи Ҳутро (моҳи охирони солшумории шамсӣ) бо Сада мушобеҳ медонанд. Масалан, мардумшиносон З. Юсуфбекова ва М. Шовалиева навиштаанд, ки ҷашни Сада дар байни тоҷикони Вахио бо номи Ҳут боқӣ монда, ба 28-уми феврали  солшумории нав рост меояд.  Агар ба ин нукта диқкат диҳем, ин ҷашн бо вақту замони худ бо ҷашни Сада ва Хирпичор рост намеояд. Ин ҷашн ҳатто бо ба итмом расидани чиллаи хурд (20-21-уми феврал) яъне ҷашни Хирчизӯн низ рост намеояд. Гарчанде  ки иди Ҳут низ ҷашни зироаткорон буда, мардумро аз наздик омадани баҳор ва омода кардани олотҳои меҳнатӣ барои киштукор огоҳ мекунад.

      Фолклоршиноси маъруф  Рӯзӣ Аҳмад  дар  мақолаи  худ  “Ҳут агар ҳутӣ кунад” чунин нигоштааст: “Моҳи Ҳут мутобиқи моҳи шамсӣ охирин моҳи сол аст, ки як қатор сокинони Тоҷикистон ҳавзаҳои Ёқсу, Сурхоб ва Қаротегин поён ёфтани онро ид мегирифтанд. Мардум нисбати дар ин моҳ зуд-зуд тағйир ёфтани обу ҳаво моҳи Ҳутро ба давраҳо тақсим кардаанд, ки аз он 17 шабонарӯз Ҳут,7 шабонарӯз Аҷуз, 3 шабонарӯз Наҳс ва се шабонарӯз Акс аст, ки баъди он соли куҳан поён ёфта соли нав-Наврӯз меояд [Р. Аҳмад  1987  с.4]. Яъне ин моҳ мувофиқи тақвими муосир ба нимаи дуюми моҳи февралу нимаи аввали моҳи март рост омада як моҳ пеш аз Наврӯз аст. Азбаски тибқи мушоҳидаи мардум ин моҳ хеле хунук меояд, дар миёни мардум мақоли “Ҳут агар ҳуттӣ кунад кампирро дар қуттӣ кунад” маъмул гаштааст.

      Р. Аҳмад  боз қайд кардааст, ки моҳи Ҳутро балорасон ва  Аҷузро махлуқи ваҳмангез мешуморанд ва дар гузашта дар ҳафт рӯзи Аҷуз фарзандони худро ба берун баромадан намемонданд, ҷомашӯи намекарданд, нохун намегирифтанд, сар намешустанд.  Рӯзҳои Аҷузро наҳсу касофат мешумориданд. Аз ин рӯ дар рӯзҳои охири сол тӯй намекарданд, ба сафар намебаромаданд. Хуллас, мардум Наврӯзро ба муқобили Ҳут гузошта ақидаи мардум он аст, ки Аҷуз ифодагари қувваи торикию ҷаҳолат-Аҳриманӣ буда, Наврӯз симои Ҳурмузд-мабдаи равшанӣ ва хушнудӣ аст [Р. Аҳмад  1987  с.4]. Яъне Р. Аҳмад решаи пайдо шудани ин тасаввуротро бо таълимоти Зардушт пайванд медонад, ки ин тасаввурот аз оини зардуштӣ сарчашма мегирад.   

      Фолклоршинос Д. Раҳимӣ бошад решаи пайдоиши ин тасаввуротро боз ҳам қадимтар нишон дода, ба фикрам дуруст қайд кардааст, ки тасаввурот дар бораи Аҷуз ва Ҳут ҳамчун намоди зимистон ба ақидаи хеле қадимаи инсоният, ки дар илм анимизм меноманд, рафта мерасад. Мардумони қадим дар паси ҳар як ҳодисаи табиат қувваеро тасаввур карда, ба воситаи иҷрои маросимҳо, қурбоникуниҳо бо онҳо як навъ муносибат мекарданд ва лутфу марҳамати онҳоро нигарон мешуданд. Ҳутро бино ба ақидае, мардум аз тарс хушомадгуёна ҷашн мегирифтанд, то ин ки қаҳри онро наёварда, балки аз лутфаш баҳравар гардида, то ба Наврӯз худро расонанд .... ҷашни Ҳут як ойини гузариш аз зимистон ба баҳор буд [Д. Раҳимӣ,  1987  с.59]. Вале бо интишорёбии Ислом ин тасаввуроти қадимтарин қолаби исломӣ гирифтааст. Чуноне ки этнографи маъруфи рус Н. А. Кисляков соли 1935 аз деҳаҳои поёноби дарёи Хингоб оид ба ҷашни Ҳут маълумотҳо ҷамъ намудааст ва қайд кардааст, ки  тахминан 400 сол пеш яке аз саравлодони сокинони ин деҳаҳо Мулло Наими донишманд ба наслҳояш васият кардааст, ки дар се рӯзи аввали моҳи Ҳут маросим барпо кунанд [Д. Раҳимӣ,  1987  с.55].... Тибқи маълумотҳои И. Муҳиддинов дар баъзе деҳаҳои Оби Гарм (Ғарм) ин оинро ҳути имомӣ меномиданд, зеро мардуми ин деҳаҳо худро ба шаҷараи имомҳо пайваст мекарданд [ И. Муҳиддинов,  1975  с.187]....

      Хуллас моҳи Ҳут аз рӯи вақту замон бо Сада баробар намеояд, зеро ки моҳҳои қамарӣ ҳар сол  10-12 -рӯзӣ тағйир меёбанд ва ҳатто баъди чандин сол дар фаслҳои сол низ тағйирот дида мешавад  ва аз лиҳози анҷоми расму оинҳо баъзе нишонаҳои расму оинҳои қабл аз исломӣ аз қабили қурбониҳо, ширпазӣ, оташафрӯзӣ, сурудхонӣ, рақс, масхарабозӣ ва ғайра бо ислом (яъне дар назди масҷид гузаронидани ҷашн) омезиш ёфтаанд [ниг: Д. Раҳимӣ,  1987  с.56-57].  

       Садашиносони муосири тоҷик боз дар он ақидаанд, ки дар Тоҷикистон мушобеҳи ҷашни Сада чоршанбеи сурӣ ё  чоршанбеи  охирон  мебошад.

       Ин ҷашнро дар дар моҳи Сафар, ки моҳи дуюми тақвимии шамсӣ аст, дар чоршанбеи охирон анҷом медиҳанд. Оид ба ин ид муҳаққиқони Шӯравӣ ва муосир маълумоти зиёд додаанд, аз ҷумла М. С. Андреев  ва      Н.П. Лобачева. Ин  ҷашн аз даврони қадим то ба имрӯз дар миёни  мардуми Ирону Хуросон, Осиёи Миёнаю Қафқоз маъруф аст. Дар ин ҷашн дар баъзе минтақаҳои Осиёи Миёна оташафрӯзӣ карда, аз болои оташ меҷаҳиданд ва чунин мегуфтанд: “Зардии рӯямро бигир, сурхии рӯятро бидеҳ”.  Дар Бадахшон дар аввали моҳи Сафар (моҳи дуюми шамсӣ),  дар гардану банди даст худ риштаи сурх  мебастанд, бо тамом шудани моҳи Сафар, бо фарорасии шом дар назди ҳавлиҳои хонааш “аловпарак” ташкил мекарданд ва риштаҳои сурхеро, ки дар гардану банди даст доштанд, канда ба  оташ партофта аз болои он меҷаҳиданд ва чунин мегуфтанд “балоҳо рафъ”, чунки  моҳи Сафарро дар Бадахшон баломест мегуфтанд [ниг: Шоинбеков  рӯзҳои “Шадда” ва “Wуҷуз” дар Бадахшон, 2010].

        Хуллас, ҷашнҳои мушобеҳи Сада ва Сада қадимтарин ҷашнҳои ориёиҳоянд, ки бо парастиши офтоб, оташ, робитаи қавӣ дошта, ғалабаи гармӣ бар хунукӣ, ғалабаи кувваҳои некӣ бар бадиро ифода мекунанд. 

 

 

 

Муфассал ...

РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ЯКЕ АЗ САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ СИЁСАТИ ҲУКУМАТИ ТОҶИКИСТОН

Мавлоназарова Ганҷина- докторант
(PhD)-и Институти илмҳои гуманитарии
ба номи академик Б. Искандарови АМИТ
РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ЯКЕ АЗ САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ СИЁСАТИ ҲУКУМАТИ ТОҶИКИСТОН
(дар партави Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28.12.2024)
     Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», ки санаи 28-уми декабри соли 2024 баргузор гардида буд, бисёр масалаҳои муҳимро дар бар гирифта буд.
     Пешвои миллат асосан соҳаи маорифро яке аз муҳимтарин самтҳои инкишофи иҷтимоиву иқтисодӣ арзёбӣ карда, барои рушди ҳаматарафаи он ба мақомотҳои дахлдор вазифаҳо ва пешниҳодҳои муфид доданд. Пешвои миллат таъкид карданд, ки дар ояндаи наздик бояд 800 адад биноҳои кӯдакистонҳо ва марказҳои рушди барвақтии кӯдак ва 1000 адад мактабҳои маълумоти миёна сохта ва ба истифода дода шаванд. Илова бар ин, Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки аз 1-уми сентябри соли 2025 бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некўаҳволии сокинони мамлакат ва тақвияти ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ, таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 фоиз, маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шавад.
      Пас барои фаҳмидани мақсадҳо ва пешниҳодҳои Певшои миллат мо бояд ҳар як нуқтаи Паёмро хеле ҷуқур ва дақиқ таҳлил намоем ва мақсадҳои онро дарк намоем ва барои пешрафти ҳар соҳае, ки мо бо он сару кор дорем, кӯшиш кунем, кумаки амалии худро расонем.
      Чун бо инкишофи барвақтии кӯдак зиёда аз 10 сол собиқаи корӣ дорам, мехостам ба чанд нуқоти ин самт рӯшанӣ андохта, муҳиммияти онро баррасӣ намоям.
Инкишофи барвақтии кӯдак чист?
      Рушди барвактии кӯдакӣ давраи рушди босуръат ва муҳим - аз давраи ҳомиладорӣ то 8 солагӣ ба ҳисоб меравад. Нигоҳубини босифат дар ин давра - ғизои солим ва мувофиқ, саломатии хуб, муҳофизат, нигоҳубини дуруст ва омӯзиши барвақтӣ - барои рушди ҷисмонӣ, ақлонӣ, иҷтимоӣ-эҳсосотӣ ва инкишофи нутқи кӯдакон хеле муҳим аст.
      Рушди барвақтии кӯдакӣ даврае мебошад, ки барои инкишофи мағзи сари кӯдакон хидматҳои муҳимро пешкаш мекунад. Тақрибан 90% афзоиши майнаи сар дар 5 соли аввали ҳаёт ва тақрибан 80% ин афзоиш дар 2 соли аввали ҳаёт ба амал меояд. Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки кӯдаконе, ки аз нигоҳубин ва ғамхорӣ маҳруманд ва имкони бозӣ кардан, муошират кардан ва омӯхтанро надоранд, мағзи сарашон хурдтар ва иртиботи асабии камтар доранд.
     Махсусан, давраи байни таваллуд то синни 3-солагӣ давраи инкишофи босуръати майнаи сар мебошад, ки дар он миллиардҳо робитаҳо байни нейронҳои алоҳида муқаррар карда мешаванд. Механизмҳо ва мудохилаҳо барои дастгирии ин рушд бояд аз лаҳзаи таваллуд дастрас бошанд.
      Таҷрибаҳое, ки кӯдакон дар давраи аввали ҳаёт доранд, дар инкифоши майнаи сар нақши ҳалкунанда доранд. Муносибат ба омилҳои мусбӣ, махсусан муносибатҳои устувор ва ҷавобгӯ бо волидон ва дигар калонсолон ва муҳитҳои бехатар ва дастгирии ҳамаҷониба ва ҳаррӯза ба рушди мусбат мусоидат мекунанд.
      Солҳои аввали кӯдакӣ метавонад таъсири мусбӣ ё манфӣ ба инкишофи ҷисмонӣ, иҷтимоӣ ва эҳсосотӣ дар тамоми умр дошта бошад. Дар ҳоле ки таҷрибаҳои мусбӣ метавонанд кӯдаки хурдсолро дар роҳи қавитаре дар тӯли умр гузоранд, таҷрибаҳои осебпазир дар он солҳои ташаккулёбанда метавонанд таъсири дарозмуддат ва зараровар дошта бошанд. Ба рушди кӯдак чӣ таъсир мерасонад?
      Рушди барвақтии кӯдак аз омилҳои зиёд, аз ҷумла генетика, муҳити зист ва муносибатҳо вобаста аст (VeryWell Mind, 2023). Гарчанде ки генетика метавонад рушди кӯдакро дастгирӣ кунад, ба он омилҳои дигар низ таъсир мерасонанд. Инҳо муҳити ҳавасмандкунанда, саломатии хуб ва ҳамкории иҷтимоӣ бо парасторони меҳрубонро дар бар мегиранд.
Марҳилаҳои рушди барвақтии кӯдакон, доменҳо ва марҳилаҳо
      Тадқиқотчиён ва мутахассисон инкишофи барвақтии кӯдакро ба якчанд марҳила тақсим мекунанд. Гарчанде ки дар чӣ гуна тасниф кардани онҳо баъзе тафовутҳо вуҷуд доранд, ба таври умум мувофиқат мекунанд, ки кӯдакон аз марҳилаҳои пешбинишаванда ва шинохташаванда мегузаранд.
      Албатта, ҳар як марҳила пешрафт ва гузариш ба марҳилаи нави торафт мураккаб мусоидат мекунад. Асосан чанд марҳилаи инкишофи кӯдак хеле маъмул ва муҳиманд:
     инкишофи ақлонӣ
     иҷтимоӣ-эҳсосотӣ
     инкишофи ҷисмонӣ
     инкишофи нутқ
      Марҳилаҳои ҳар як домен барои пайгирии рушди кӯдак кумак мекунанд. Марҳила маҳорати муайяншудаест, ки интизор меравад дар муддати муайян ба даст оварда шавад. Онҳо барои муайян кардани он, ки рушди кӯдак маъмул аст ё ба таъхир афтодааст, истифода мешавад. Бо вуҷуди ин, бояд қайд кард, ки гарчанде ки инкишофи кӯдакон одатан бо як тартиб сурат мегирад, кӯдакон бо суръати гуногун инкишоф меёбанд. Баъзеҳо ба сӯи баъзе марҳилаҳо зуд пеш мераванд, дар ҳоле ки дигарон вақти зиёдтарро талаб мекунанд.
      Аз ин рӯ, марҳилаҳои рушдро метавон ҳамчун роҳнамо баррасӣ кард, на ҳадафҳои қатъӣ. Ҳар як шахсе, ки бо кӯдакони хурдсол алоқаманд аст - аз волидон ва парасторон то онҳое, ки ба саломатӣ ва таҳсилоти барвақтии кӯдак машғуланд, кӯшиш мекунанд, ки кӯдакро дастгирӣ кунанд ва имкониятҳо ва таҷрибаҳоеро фароҳам оранд, ки ба рушди беҳтарини кӯдак мусоидат кунанд.
     Тибқи иттилои Институти Сиёсати Омӯзиш, тадқиқотҳо пайваста нишон медиҳанд, ки кӯдаконе ки бо таҳсилоти босифати барвақтӣ таъмин мешаванд, аз манфиатҳои устуворе, ки солҳои оянда идома меёбанд, бархурдор мегарданд. Илова бар ин, Институти Сиёсати Омӯзиш қайд мекунад, ки кӯдаконе, ки дар барномаҳои томактабӣ ё барвақтии кӯдакӣ иштирок кардаанд, дар муқоиса бо онҳое, ки аз ин гуна шароитҳо ва имкониятҳо маҳрум буданд, дар тӯли солҳои таҳсилашон натиҷаҳои беҳтари таълимӣ нишон медиҳанд.
 
Адабиёти истифодашуда:
UNICEF Data (2023), Early Childhood Development,
Very Well Mind (2023), How Genes Influence Child Development, https://www.verywellmind.com/genes-and-development-2795114
Western Australia Department of Health (2023), Child Development https://www.healthywa.wa.gov.au/Art.../A_E/Child-development
Harvard University (2023), What Is Early Childhood Development? A Guide to the Science (ECD 1.0) https://developingchild.harvard.edu/.../what-is-early.../
Муфассал ...

ПРАЗДНИК САДА: ДРЕВНИЙ СИМВОЛ СВЯЗИ ЧЕЛОВЕКА С ПРИРОДОЙ И ЗЕМЛЕДЕЛИЕМ

Некушоева Ш.С. – кандидат филологических наук,

заместитель директора по науке и образованию

Института гуманитарных наук им. академика Б. Искандарова

ПРАЗДНИК САДА: ДРЕВНИЙ СИМВОЛ СВЯЗИ ЧЕЛОВЕКА С ПРИРОДОЙ И ЗЕМЛЕДЕЛИЕМ

     Праздник Сада, уходящий своими корнями вглубь тысячелетий, представляет собой одно из наиболее ярких и значимых культурных явлений древних арийцев, в том числе таджикских народов. Этот уникальный праздник ежегодно отмечается как символ победы тепла над холодом, света над тьмой, а также как знак неразрывной связи человека с природой, космосом и древними верованиями.

      Этимология слова "Сада" остается предметом научных дискуссий. Некоторые исследователи связывают его с числом "сто", что может указывать на количество дней, прошедших с зимнего солнцестояния, либо на сто дней и ночей до праздника Навруз. Другие ученые предполагают, что корень слова происходит от авестийского термина, означающего "восход" или "становление", что подчеркивает связь праздника с возрождением природы и началом нового цикла [2]. Известный ученый Абурайхан Беруни отмечал, что день и ночь воспринимались древними людьми раздельно, и Сада символизировал приближение весны и уход зимы [5].

     Додихудоева Л. в своих исследованиях утверждает, что «праздник Сада связан с почитанием солнца (хуршед) и огня (оташ). Первые упоминания о нем встречаются в устном фольклоре, где праздник связывался с культом огня как священного явления, символизирующего жизненную силу и тепло. В этом контексте Сада служил важной вехой в жизни земледельца, зависевшего от цикличности природы». Именно эта связь с земледелием определяет особое значение праздника в сельскохозяйственных обществах, где культ огня и солнца символизировал плодородие земли и начало нового сельскохозяйственного сезона [1].

     Земледелие играло ключевую роль в формировании традиций праздника Сада. Огонь, разожженный во время ритуалов, не только символизировал победу тепла над холодом, но и выполнял магическую функцию, призванную очистить землю от злых духов и обеспечить плодородие. Эти обряды выражали надежду на успешный урожай и гармонию с природными циклами.

      Исторические источники подтверждают, что праздник Сада был широко распространен задолго до появления зороастризма. Он включал ритуалы, связанные с огнем, водой, землей и воздухом – четырьмя стихиями, считавшимися основой мироздания. В зороастризме праздник получил дополнительные религиозные смыслы: огонь стал символом чистоты, света и мудрости, а молитвы, посвященные Ахура Мазде, подчеркивали божественное начало мира.

     Символика огня в празднике Сада многогранна. Во-первых, он олицетворяет солнце – источник света и жизни, который преодолевает зиму. Во-вторых, огонь символизирует очищение от всего негативного, будь то болезни или дурные помыслы. В-третьих, огонь ассоциируется с созиданием – началом нового цикла роста и процветания.

     В "Шахнаме" Абулкосима Фирдавси описывается легенда о царе Хушанге, который, пытаясь убить змею, бросил камень. Камень ударился о скалу, вызвав искру, от которой загорелась сухая трава. Именно это событие, по легенде, вдохновило царя на празднование Сада через разжигание больших костров, что стало символом открытия огня [3].

       С течением времени обряды и ритуалы праздника адаптировались к новым историческим и религиозным условиям, но главная идея – торжество света, тепла и жизни – оставалась неизменной.

     Сегодня праздник Сада продолжает отмечаться в различных регионах Ирана, Таджикистана и среди иранских общин за пределами их исторической родины. Несмотря на утрату многих древних обычаев, основные символы и идеи праздника сохранились. Он остается не только способом укрепления семейных и общественных связей, но и напоминанием о глубокой связи человека с природой и необходимости благодарности за ее щедрость.

     Таким образом, праздник Сада представляет собой выдающееся культурное наследие, символизирующее глубокую связь древних арийских народов, включая таджикский народ, с природой, сельским хозяйством и стихиями. Этот праздник отражает неизменные ценности гармонии, света и обновления, которые передаются из поколения в поколение. В Таджикистане возрождение этой древней традиции стало возможным благодаря усилиям действующего правительства под руководством уважаемого Лидера нации Эмомали Рахмона. Благодаря данной инициативе праздник Сада вновь занял достойное место в культурной жизни страны и ежегодно отмечается 30 января. Это возрождение подчёркивает важность сохранения и почитания богатого культурного наследия таджикского народа, одновременно способствуя укреплению единства и гордости за их исторические традиции. В этом контексте праздник Сада становится не только данью уважения к культурной памяти народа, но и инструментом укрепления национальной идентичности, а также сохранения нематериального культурного достояния, что имеет значительное значение в современных условиях глобализации и культурной унификации.

Литература:

  1. Dodikhudoeva L. National festivals of the tajiks through the ages / Cultural Heritage and Humanities Unit’s Research Paper #4 Cultural Heritage and Humanities Unit’s Research Paper #4 https://ucentralasia.org/media/s22fgoai/chhu-rp-4-eng.pdf
  2. Homidiyon Hikmatshoh Komili. Reflection of sad-holiday in the works of persian-tajik poets (ix-x centuries) written in Arabic / https://cyberleninka.ru/article/n/reflection-of-sad-holiday-in-the-works
  1. Фирдоуси. Шахнаме. (Серия «Литературные памятники») В 6 т. Т.1. М., 1957. С.26-30 (строки 583—714).
  1. Праздник Сада. https://mfa.tj/ru/berlin/view/7075/prazdnik-sada
  2. Cада - древний исторический праздник. https://www.tajmedun.tj/ru/novosti/universitet/sada-drevniy-istoricheskiy-prazdnik
Муфассал ...

НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ КАК КРАЕУГОЛЬНЫЙ КАМЕНЬ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ СТРАНЫ

Давлат Ниёзбеков - кандидат
философских наук ИИГ им.
академика Б. Искандарова НАНТ
 
НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ КАК КРАЕУГОЛЬНЫЙ КАМЕНЬ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ СТРАНЫ
 
     Послание Президента Республики Таджикистан в Маджлиси милли и Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан, произнесённое в декабре 2024 года, освещает широкий спектр вопросов, касающихся государственной политики, с особым акцентом на развитие науки и образования. В своём обращении Президент Республики Таджикистан подчёркивает важность этих сфер как основы для дальнейшего социально-экономического прогресса и стабильности. Систематический подход Президента Республики Таджикистан к вопросам науки и образования отражает долгосрочную стратегию, направленную на модернизацию страны, повышение её конкурентоспособности и интеграцию в глобальную научно-образовательную среду. В данном анализе рассматриваются ключевые аспекты послания, касающиеся науки и образования, с акцентом на конкретные цифры и показатели, которые свидетельствуют о прогрессе и определённых вызовах в этих сферах.
     1.Образование как фактор устойчивого развития
       Одним из центральных аспектов послания Президента Республики Таджикистан является утверждение важности образования для будущего страны. Президент Республики Таджикистан акцентирует внимание на том, что молодёжь играет ключевую роль в развитии государства, а её образование и вовлечённость в общественную и профессиональную жизнь имеют решающее значение для устойчивого социально-экономического развития. В настоящее время 61% рабочей силы страны составляет молодёжь, что представляет собой значительный человеческий ресурс для инновационного развития, а также для внедрения современных знаний и технологий в различные сектора экономики.
      На основе этого, Президент Республики Таджикистан подчёркивает, что 49% сотрудников в государственной службе составляют молодые люди. Это свидетельствует о высоком уровне вовлечённости молодёжи в процессы государственного управления и реализации государственных программ, что, в свою очередь, влияет на качество принимаемых решений и развитие страны в целом.
Особое внимание в послании Президент Республики Таджикистан уделяет вопросам гендерного равенства и участия женщин в сфере образования и науки.
      Статистические данные, приведённые в послании, подтверждают рост числа женщин в ключевых сферах, таких как образование, медицина, культура и наука. В настоящее время 25% государственных служащих, 73% работников сферы образования, 71% медицинских работников и 47% работников сферы культуры составляют женщины. Это подтверждает значительное улучшение положения женщин в обществе и их активное участие в развитии научных и образовательных процессов. В период независимости более 280 тысяч девушек завершили высшее образование, а в последние годы особое внимание уделяется президентской квоте, благодаря которой 11 600 девушек окончили вузы страны.
2.Развитие научного потенциала
      Наука и образование в республике являются не только средствами личностного и профессионального роста, но и важными факторами в обеспечении национальной безопасности и стабильности. Президент Республики Таджикистан подчёркивает, что в условиях глобальных вызовов, таких как терроризм, экстремизм, изменения климата и природные катастрофы, научная деятельность становится важным инструментом в решении этих проблем. Научное сообщество Таджикистана активно участвует в международных инициативах, направленных на борьбу с терроризмом и экстремизмом, а также в решении глобальных проблем экологии и водных ресурсов.
        В частности, в послании отмечается, что в 2018 году, по инициативе Республики Таджикистан, была проведена Международная конференция, посвящённая противодействию терроризму и экстремизму, которая получила название «Душанбинский процесс». Это событие продемонстрировало активную позицию Таджикистана в решении глобальных угроз, где научные исследования и образовательные инициативы сыграли важную роль в поиске решений для укрепления мира и безопасности.
       Далее, Президент Республики Таджикистан обращает внимание на проблему изменения климата, которая напрямую влияет на безопасность водных ресурсов. Республика Таджикистан продолжает развивать научные инициативы, направленные на устойчивое использование водных ресурсов, сохранение ледников и предотвращение последствий изменения климата. В 2025 году Таджикистан будет проводить Международную конференцию высокого уровня по сохранению ледников, что подчёркивает важность научного подхода к решению проблемы глобального потепления.
3.Вложения в образование и научные исследования
         Президент Республики Таджикистан в своём послании акцентирует внимание на системных усилиях по улучшению качества образования и научных исследований в стране. В последние годы в Таджикистане было построено более 10 тысяч спортивных сооружений, что является не только вкладом в развитие спорта, но и частью широкой программы по улучшению физической культуры и здоровья нации. В контексте образования важным аспектом является повышение доступности и качества образовательных услуг на всех уровнях — от дошкольного до высшего образования. Примечательно, что в стране активно развиваются программы, направленные на улучшение инфраструктуры учебных заведений, а также на модернизацию учебных планов и методов преподавания, что способствует подготовке высококвалифицированных специалистов.
        В дополнение, в последние годы наблюдается рост числа женщин, которые заканчивают высшие учебные заведения и становятся активными участниками научных и образовательных процессов. Более 35 тысяч женщин и девушек завершили обучение в зарубежных вузах, что свидетельствует о значительном расширении возможностей для получения высококачественного образования и научной подготовки.
4.Проблемы и вызовы в сфере науки и образования
      Тем не менее, несмотря на положительные тенденции, система образования и науки в Таджикистане сталкивается с определёнными проблемами. Одной из ключевых задач остаётся улучшение материально-технической базы учебных заведений и научных учреждений. Проблема недостаточного финансирования, а также нехватка современных учебных материалов и научного оборудования остаётся актуальной для большинства образовательных и научных учреждений страны.
      Также следует отметить, что, несмотря на значительные успехи в области образования и науки, существует дефицит высококвалифицированных кадров в сфере преподавания и исследований, что замедляет внедрение новейших технологий и методов обучения. В связи с этим, Президент Республики Таджикистан подчёркивает необходимость повышения уровня профессионализма педагогов и учёных, а также развития международных научных и образовательных связей, которые могут способствовать улучшению качества подготовки специалистов.
5.Международное сотрудничество в области науки и образования
       Президент Республики Таджикистан в своём послании также отмечает важность активного участия страны в международных научных и образовательных проектах. Республика Таджикистан продолжает развивать партнёрства с ведущими мировыми научными центрами и университетами, что позволяет укрепить позиции страны на международной арене. Одним из важнейших аспектов внешней политики Таджикистана является укрепление связей с научными и образовательными учреждениями стран Центральной Азии, Европы, Америки и других регионов.
        Особое внимание уделяется интеграции в международную систему научных исследований, которая позволяет Таджикистану привлекать современные технологии, знания и инвестиции в сферу образования и науки.
Послание Президента Республики Таджикистан 2024 года подчёркивает важность науки и образования как краеугольных камней устойчивого развития страны. Таджикистан делает значительные усилия для модернизации системы образования, повышения качества научных исследований и улучшения международных связей. Несмотря на ряд вызовов и проблем, страна демонстрирует стремление к достижению высоких стандартов в области науки и образования, что является важным шагом к реализации амбициозных целей по укреплению национальной безопасности, экономического роста и улучшению качества жизни граждан.
Муфассал ...