ПОРЧАҲОИ ПАЁМИ САРВАРИ ДАВЛАТ ОИДИ ТАҲСИЛОТ

ПОРЧАҲОИ ПАЁМИ САРВАРИ ДАВЛАТ ОИДИ ТАҲСИЛОТ 

НЕКУШОЕВА Ш.С.

муовини директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

“... авзои зудтағйирёбандаи ҷаҳони имрӯза низоми маорифи муназзам, мустаҳкам ва дар айни замон ҷавобгӯ ба талаботи рӯзафзуни ҷомеаро тақозо менамояд” (Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон).

Паёми Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли сипаришуда нукоти тақдирсоз дар ҳамаи соҳаҳои давлатро дар бар гирифта, омилҳои ҳалкунандаи мушкилоту талаботи дунёи муосирро инъикос менамояд. Яке аз соҳаҳои калидии рушди давлату миллат соҳаи маорифу илм мебошад, ки дар Паёми Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ҷойгоҳи хосаеро касб кардааст ва ин нишондиҳандаи он аст, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон афзалиятнокии соҳаро дар таҳким бахшидани давлату давлатдорӣ, сулҳу суботи ҷомеа, беҳбуд бахшидани сифати зиндагии шаҳрвандон эҳсос намуда, диққати мақомотҳои иҷроияи маҳаллиро ба он ҷалб намуда истодааст. 

Таҳсилот унсури муҳиме дар зиндагии ҳар як шахс аст, ки тайи он фард донишу фарҳанг касб мекунад, таомулро меомӯзад ва арзишҳои ҷомеаро мепазирад. Таҳсилот, бахусус, таҳсилоти олӣ, барои муваффақ будан дар ихтисоси худ ва расидан ба иртифооти касбӣ кумак мекунад. Таҳсилот хусусиятҳои шахсии фард, аз ҷумла интизом, ахлоқи хуб, таодул, инъитофпазирии дидгоҳҳо, кунҷковӣ, муошират ва иродаро ташакул медиҳад. Беҳуда яке аз нобиғаҳои дунёи қадим Арасту нафармудаанд, ки “ба ҳамон андозае, ки зинда аз мурда мутафовит аст, таҳсилкарда аз бесавод низ ба он дараҷа тафовут дорад”.

Яке аз гироишҳои дунёи муосир идеяи таҳсилоти давомнок мебошад ва ин бад-он маъност, ки шахс бояд дар давоми зиндагӣ ҳамавақта дониш омӯзад, то дониши нав ва дар сатҳи муносиб дошта, ҳамгом бо пешрафти технологияи замонавӣ бошад. Дар шароити зудтағйирёбандагии ҷаҳон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вазифаҳои роҳбарони соҳа ва аҳли маорифро дар “... омода кардани кадрҳои баландихтисоси омӯзгорӣ, боз ҳам баланд бардоштани сифати таълим, эътибори ҷиддӣ додан ба омӯзиши забонҳои хориҷӣ дар тамоми зинаҳои таҳсилот, илмҳои дақиқ, риёзӣ ва табиӣ ...” мебинанд.

Маҳз ноогоҳӣ аз зудтағйирёбандагии ҷаҳон, рушди босуръати технологияи муосир, ҷавобгӯ набудани таҳсилоти насли наврас ва кадрҳои соҳавӣ метавонад устувории сиёсиву рушди иқтисодии давлатҳоро фарсахҳо қафо гузорад. Аз ин рӯ, дар Паёми соли сипаришуда диққати ҷиддӣ ба мустаҳкамгардонии заминаи моддиву техникии муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, ҳамкории фаъол бо корхонаҳои истеҳсолӣ ва омода кардани кадрҳои баландихтисоси техникиву муҳандисӣ равона карда шудааст. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Вазорати маориф ва илм, Комиссияи олии аттестатсионӣ, Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, Академияи миллии илмҳо ва академияҳои соҳавиро вазифадор намуданд, ки барои ба сатҳи сифатан нав бардоштани фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд. Аз вазоратҳои маориф ва илм, меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, Академияи миллии илмҳо, дигар вазорату идораҳое, ки дар сохторашон муассисаҳои таълимӣ фаъолият мекунанд, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба таври ҷиддӣ талаб намудаанд, ки тавассути роҳандозии барномаҳои таълимии муосир омода кардани кадрҳои лаёқатманд ва баландихтисосро таъмин намоянд. Чун Паёми Сарвари давлат яке аз фишангҳои такондиҳандаи вазъияти соҳаҳои мухталифи давлат ба ҳисоб меравад, пас муваззаф намудани роҳбарони муассисаҳои таҳсилотӣ ва илмӣ оиди боз ҳам бештар тараққӣ додани ин ду соҳаи калидӣ ба тағйироти назаррасу рушди бемисоли онҳо дар ояндаи хеле наздик ишора мекунад.

Нақши таҳсилот дар ҷомеаи муосир беҳад муҳим аст. Аз ин гузашта, ҷаҳон ба таври мудавом бо мушкилоти глобалӣ амсоли гармишавии аномалӣ, олудагии муҳити зист, зиёдшавии аҳолии бештари давлатҳо, камбуди манобеи ғизоӣ, баланд бардоштани шароит ва сифати зиндагии иҷтимоӣ ва ғайра рӯ ба рӯ ҳаст. Бисёре аз донишмандон ва соҳибназарон мувофиқ дар онанд, ки чунин масоили мубрами дунёи муосир аз тариқи баланд бардоштани сифати таҳсилот қобили ҳал аст. Далели назарашонро онҳо дар вазифаҳои чандҷонибаи таҳсилот мебинанд, ки асоситарини онҳо инҳоянд:

- вазифаи иқтисодӣ, зеро яке аз нақшҳои низоми таҳсилоти ташкил намудани гурӯҳҳои иҷтимоие, ки дар он афрод дониши муосир ва муассир дарёфт намуда, битавонанд онро дар амал ба кор бурда, амалкарди иқтисодии кишвар ва ҷомеаи ҷаҳониро беҳбуд бахшанд;

-  вазифаи иҷтимоӣ, чун тавассути таҳсилот ва таълимот фард маҳоратҳои иҷтимоиро ба даст меоварад, ки бо дигарон дар ҷомеа таомул намояд.

- вазифаи фарҳангӣ, ки яке аз муҳимтарин нақшҳои таҳсилот дар ҷомеа ин интиқоли арзишҳои фарҳангӣ, ба воя расонидани шахсиятҳои мустақил ва соҳиби назари шахсӣ, тақвияту рушди истеъдодҳои эҷодии онҳо мебошад. 

Чун ҳадафи бузургтарини таҳсилот на касб кардани дониш, балки амал кардан бар он аст, Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз раҳбарони соҳаҳои илм ва таҳсилот даъват бад он менамояд, ки “бояд ба масъалаҳои аз такмили ихтисос ва бозомӯзӣ гузаронидани омӯзгорон, рушди таҳсилоти иловагӣ, тақвияти мақоми омӯзгор дар ҷомеа, ҷалби бештари хонандагону омӯзгорон ба истифодаи технологияҳои иттилоотӣ, рақамикунонии соҳаи маориф, омода кардани омӯзгорон ва таҷдиди назар кардани стандартҳои касбӣ барои омӯзгорон, нозирон ва такмили муносибати босалоҳият ба таълим эътибори аввалиндараҷа зоҳир гардад”.

Бадеҳист, ки нақши таҳсилот дар ҳаёти инсон ва ҷомеа пайваста меафзояду тамоюлҳои асосии рушди он низ тағйир мепазиранд. Ин тамоюлҳо дар кишвари азизамон дар оммавӣ ва демократӣ будани таҳсилот, дар давомнокии таҳсилоту мураккбшавии он, дар хусусияти инсонпарварӣ, байналмилалӣ ва технологӣ касб кардани он инъикос мегарданд. Зеро таҳсилоти ибтидоӣ ва миёна дар Тоҷикистони маҳбубамон ҳатмӣ буда, таҳсилоти олӣ барои ҳар шахсе, ки хоҳиш ва омодагии хондан дорад, дастрас аст; давомнокии таҳсилот новобаста ба синну соли ашхос афзуда, талабот ба истеъдодҳои касбӣ зиёд шуда истодааст; таҳсилот дар кишварамон тамоюли муттамарказ шуданаш ба толибилмон касб карда, бо назардошти манфиатҳо, хусусиятҳо ва дархостҳои онҳо ба роҳ монда мешвад; системаҳои маорифи Тоҷикистон дар ҷустуҷӯи асосҳои умумӣ, таҳияи моделҳои умумии таҳсилот, таҳияи барномаҳои мубодилаи донишҷӯён ва ташаббусҳои дигар ҳастанд ва чунин раванд бар баланд доштани нақши маориф дар ҳаёти ҷамъият гувоҳӣ медиҳад; ҳар як муассисаи таҳсилотӣ, хоҳ миёна ва хоҳ олӣ, бо мурури замон раванди компютеркунонӣ ва рақамикунониро аз сар гузаронида истодааст. Инкишофи прогресси техникӣ ба раванди таҳсилот фаъолона таъсир расонида истодааст. Ин аст, ки Сарвари давлатамон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр мекунад, ки Тоҷикистонамон тибқи таҳлилҳои ЮНЕСКО ва Бонки Ҷаҳонӣ ба гурӯҳи кишварҳое дохил шудааст, ки ҳаҷми маблағгузории онҳо ба соҳаи маориф аз ҳисоби буҷети давлат зиёд мебошад.

Чун агар интелекти инсонӣ унсури фақркунанда байни башарият ва ҳайвонот бошад, онгоҳ таҳсилот ин фарқиятро зиёд мегардонаду, ба мо кумак мекунад, то аз сатҳи ҳайвонӣ ва нисбати дигарон хеле иртифо пазирем. Аз ин рӯ, боварии комил дорем, ки зимни талошҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат ва ҳатман бо дастгирии кулли аҳолӣ соҳаи маориф ва илми кишварамон дар як муддати кӯтоҳ ба соҳаи пешрафтатарину афзалиятноктарин мубаддал хоҳад гашт.

САҲМИ АКАДЕМИК БОБОҶОН ҒАФУРОВ ДАР ОМӮЗИШИ МАДАНИЯТИ ХАЛҚИ ТОҶИК

           Қаҳрамони халқи тоҷик Академик Бобоҷон Ғафуров яке аз чеҳраҳои забардасти миллати тоҷик ба шумор рафта,  эшон ходими намоёни ҷамъиятӣ ва сиёсии Иттиҳоди Шуравӣ, шарқшинос, журналист ва муаррихи дақиқназар ба шумор рафта, дар кори муаррифӣ намудани таърих ва маданияти халқи тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ   саҳми босазо гузошта буданд.

            Афкори илмии академик Бобоҷон Ғафуровро мавриди омӯзиш қарор дода, маълум мегардад, ки ин донишманди бузург натанҳо таърихи халқи тоҷикро мавриди таҳқиқ қарор дода буданд, балки ӯ дар кори омӯзиши таърих ва фарҳанги миллатҳои дигари ҷаҳон низ саҳми босазо гузошта буданд. Мувофиқи иттилоъи олимони рус осори илмии академик Бобоҷон Ғафуров то ба 400 номгуй мерасад. Яъне ин олими забардаст дар баробари таълиф намудани китоби “Тоҷикон”, “Таърихи мухтасари халқи тоҷик” боз даҳҳо асарҳо ва мақолаҳои дигари  пурарзишро таълиф намуда буданд, тавассути онҳо натанҳо таърихи милати тоҷик балки таърихи миллатҳои дигарро низ ба ҷаҳониён муаррифӣ намуданд. Дар ин ҷо метавон чунин асарҳои ҷолиби ин олими варзидаро номбар кард: “Ал-Форобӣ дар таърихи фарҳанг”(1975), “Омӯзиши тамадунҳои Осиёи миёна”, “Искандари Мақдунӣ ва Шарқ”(1980) ва дигар ассарҳо.

            Вале тавре маълум аст, дар тули фаъолияти илмии худ академик Бобоҷон Ғафуров кӯшиш намудааст, бештар таърих ва фарҳанги миллати тоҷикро таҳқиқ намуда, ба ҷаҳониён муаррифӣ кунад. Чуноне ки аз таърих маълум мегардад, дар ибтидои солҳои Шӯравӣ дар Осиёи миёна ҷараёни пантуркистӣ рӯи кор омад, ки раҳбарони он таърих ва фарҳанги тоҷикро нодида мегирифтанд.  Ин масъала академик Бобоҷон Ғафуровро водор мекард, ки андешаҳои хатарноки пантуркистонро рад намуда, барои ҷаҳониён исбот кунад, ки дар Осиёи миёна дар баробари дигар миллатҳо як миллати куҳан бо номи тоҷик бо таърих ва фарҳанги бузург арзи ҳастӣ дорад ва онро набояд касе нодида бигирад ва ё таҳқир кунад. Олимони рус Н. Халфин ва П. Шаститко  ин масъаларо баррасӣ намуда,чунин зикр намудаанд: “Бобоҷон Ғафуров фаъолона ба муқобили он шахсоне мебаромад, ки онҳо саҳми миллати тоҷикро дар рушди тамадуни ҷаҳонӣ” нодида мегирифтанд.  Ба ин хотир академик Бобоҷон Ғафуров дар баробари монографияҳои бузургҳаҷми худ силсилаи мақолаҳои илмиро доир ба таърих ва фарҳанги миллати тоҷик таълиф намуда,онҳоро ба забонҳои русӣ ва дигар забонҳои урупоӣ ба нашр расониданд ва ҷаҳониёнро аз таърих ва фарҳанги тоҷик огоҳ намуданд.

            Дар ин замина академик Бобоҷон Ғафуров чунин мақолаҳои ҷолибро ба мисли “Фирдавсӣ- шӯҳрат ва фахри фарҳанги ҷаҳонӣ”,”Абу райҳон Муҳаммад ибни Аҳмад ал-Берунӣ”, “Амир Хусрави Деҳлавӣ ва достони ӯ “Ҳашт шаҳри биҳшт””, “Абу Наср ал-Форобӣ ва замони ӯ” ва “Шоири бузурги шарқ – Муҳаммад Иқбол”-ро таълиф мекунад.

            Масалан муаррих дар мақолааш ҳаёт ва осори Абулқосими Фирдавсиро таҳқиқ намуда, бо он мардуми оламро огоҳ мекунад, ки адабиёт ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар асри 10 дар шаҳри Бухоро дар замони давлати Сомониён ташаккул ёфта, баъд ба кишварҳои дигари  ҳамҷавор густариш пайдо карда буд.    

            Дар мақолаи мазкур Академик Бобоҷон Ғафуров зикр мекунад, ки дар адабиёти ҷаҳон ба гурӯҳи асарҳое ки онҳо дорои ғояи бузурги миллӣ мебошанд “Махабхарата”, “Рамаяна”, “Илиада” ва “Одисея” дохил мешаванд, вале “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ низ аз ин асарҳо ҳеҷ камӣ надошта, мумкин  аст аз лиҳози тасвири баъзе аз ғояҳои худ аз онҳо бартарӣ дорад.

            Бо ин андешаҳои ҷолиб академик  Бобоҷон Ғафуров иброз медорад, ки ҳеҷ кас ҳақ надорад, ки забони тоҷикӣ, адабиёти тоҷик ва фарҳанги тоҷикро заъиф бишуморад ва онро таҳқир кунад.   

            Ҳамчунин академик Бобоҷон Ғафуров дар ин мақола иттилоъ медиҳад дар асри 7 Эрон ва Осиёи миёна аз ҷониби арабҳо забт карда шуд, вале мардуми форсу тоҷик ҳеҷ гоҳ таърих ва фарҳанги худро  фаромӯш накард. Дар ин вазъи ногувор олимони тоҷик як ҷараёни навро бо номи шуубия ба вуҷуд оварданд,ки онҳо барои озод шудани халқҳои тоҷику форс аз зулми арабҳо мубориза мебурданд. Пайравони ҷараёни шуубия афсонаҳои қадими эронӣ ва бахшҳое аз Авасто ва осори паҳлавиро аз забони форсии миёна ба забони арабӣ тарҷума намуданд ва олами арабро бо маданияти эронӣ ошно намуданд.

            Дар мақолаи дигари худ академик Бобоҷон Ғафуров  “Абу Райҳон Муҳаммад ибни Аҳмад ал-Берунӣ” зикр мекунад, ки вақте ки 100 сол пеш дар Урупо китоби аввали Берунӣ бо номи “Хронологияи халқиятҳои қадим ” тарҷума шуд мардуми Урупо гумон мекарданд, ки Берунӣ фақат як муаррихи барҷаста ба ҳисоб меравад. Вале баъдтар вақте ки осори дигари Ал Берунӣ ба мисли “Китоб ат-Тафҳим” , “Осор ал- боқия” ва дигар асарҳои ин олим дар Урупо паҳн гардиданд, маълум гардид, ки Берунӣ дар баробари омӯхтани илми таърих дар рушди илми геология, математика, ҳандаса ва фалсафа, астрономия низ саҳми босазо гузошта буд. Ба ақидаи академик Бобоҷон Ғафуров Абурайҳон Берунӣ авалин олиме буд, ки аз замони худ хеле пеш рафта буд. Ӯ аввалин донишманде маҳсуб мешавад, ки бо формулаҳо дарозии атрофи заминро муайян кард. Берунӣ ақидаро доир ба эҳтимолияти давр задани замин дар гирди офтоб ва ивазшавии мавсимҳои солро пешниҳод намуданд.

            Андешаҳои худро доир ба афкори илмии Бобоҷон Ғафуровро ба охир расонида,бояд иброз дошт, ки академик Бобоҷон Ғафуров яке аз бузургтарин ходимони сиёсӣ ва ҷамъиятӣ ва олими забардаст ба шумор мерафт, ки дар омӯзиши таърих ва фарҳанги миллати тоҷик ва ҳамчунин муаррифии ин фарҳанги қавӣ ба ҷаҳониён саҳми беандоза гузошта буданд. 

Умед Мамадшерзодшоев

Ходими илмии шуъбаи таърих ва мардумшинсии

 Институти илмҳои гуманитарии АМИТ

акс:            https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%91%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87    

Бузургонро бузургон зинда медоранд, Бузургонро бузургони дигар поянда медоранд.

        Баргузор гардидани симпиозиуми байналмилалӣ бахшида ба 115-солагии арбоби намоёни давлатӣ, муаррих ва олми намоёни собиқ Иттиҳоди Шуравӣ  Бобоҷон Ғафуров бори дигар аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба хизмати фарзандони фарзонаи миллат таҳти сарварии  Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президени Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  арҷгузорӣ намуда, аз кору пайкори пурифтихори эшон дар рушди Тоҷикистон пайваста ёдоварӣ менамоянд. Дар суханронии Пешвои муаззами миллат кору пайкори  Бобоҷон Ғафуров дар даврони пуртаззоду ҳукмронии мутлақи тартиботи давлатӣ  таҳлил карда шуда, ба хизматҳои арзандаи ин шахсияти маъруфи миллат баҳои сазовор дода шуда, фаъолияти сиёсию давлатии  эшон барои даврони имрӯзаи давлатсозию миллатсозӣ омӯзанда ва қобили  пайравӣ мебошад. Ёддоварӣ аз ашхоси барӯманди халқ дар самти тарбия ва тақвияти худшиносӣ ва дар рӯҳии ватанпарастӣ ба воя расондани насли ҷавон  аҳамияти бузурги маънавӣ дорад.

     Бобоҷон Ғафуров  дар давоми 10-сол, аз соли 1946 – 1956 котиби якуми Кумитаи марказии Ҳизби коммунисти Тоҷикистон буданд, ки дар он замон   ба вазифаи  роҳбари Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон  баробар буд. Ин давра ба  замони душвори тараққиёти баъдиҷангӣ рост омад. Дар манотиқи марказии давлати шуравӣ ба барқарор сохтани харобиҳои  ҷанг машғул буданд. Таҳти роҳбарии Бобоҷон Гафуров  дар Тоҷикистон низ  короҳои азими бунёдӣ  оғоз ёфтанд. Пешвои муаззами миллат фаъолияти Бобоҷон Ғафуровро  дар самти бар кор андохтани заминҳои бекорхобида дар шимолу ҷануб ва водии Вахши  ҷумҳурӣ  хотиррасон намуда,  масълаи муҳоҷир кардани як қисми мардум аз манотиқи кӯҳистон ба водиҳои пахтакор омили муҳимми ваҳдати мардуми тоҷик  арзёбӣ  намуданд.  Дар воқеъ, ба кор андохта шудани заминҳои бекорхобидаи водиҳо ва ба мантиқаи муҳимми пахтакорию боғдорӣ ва дигар соҳаҳои кишоварзӣ  табдил намудани  ин водиҳо ба рушди иқтисодии Тоҷикистон  ва беҳбуди сатҳи некуаҳволии мардуми муҳоҷир такони тоза бахшид. Дар ин давра Бобоҷон Ғафуров ба тараққиёти тамоми соҳаҳои  ҷумҳурӣ  таваҷҷуҳ  зоҳир намуда, бунёди як қатор корхонаҳои саноатӣ  оғоз ёфта, ба рушди саноат  асос гузоштаанд.

     Пешвои муаззами миллат таъкид карданд, ки  дар рушди маорифу илм низ дар даврони роҳбарии Бобоҷон Гафуров қадамҳои устувор гузошта шуда буданд. Таъсис ёфтани  Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон  дар  рушди илму маорифи  Тоҷикистон рӯйдоди бузурге маҳсуб меёфт. Дар даргоҳи ин маркази илму омӯзиш дар солоҳои минбаъда ҳазорҳо мутахассисони илму маориф тарбия ёфта, дар  тараққиёти минбаъдаи ҷумҳурӣ саҳми бузург гуштаанд. Садҳо академикҳо, мутахассисони соҳаҳои мухталиф, нависандагон,  шоирон, омғзгорони барҷаста, ки ин маркази илму маърифатро  хатм намуданд, дар рушди илму маорифи   Тоҷикистони соҳибистиқлол  саҳми бузург  мегузоранд.  Дар таъсиси Академияи Илмҳои Тоҷикистон низ Бобоҷон Ғафуров саъю талоши хастанопазир ба харҷ додаанд. Нахустин Президенти АИ Тоҷикистон  устод Садриддин Айнӣ таъин гардида буданд. Пешвои муаззами  миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хизмати ин ду шаҳсутуни илму фарҳанги миллатро хотиррасрн намуда, рисолати бузурги онҳоро дар даврони тақдирсози  миллат махсус  арзёбӣ намуданд. Арҷгузорӣ ба кору пайкор ва фаъолияти созандаи эшон дар марҳиллаи имрӯзаи таҳаввулоти давлати Тоҷикистони соҳибистиқлолол моро руҳбаланд намуда, дар арсаи байналмилалӣ  эътироф гардидааст.

   Соли 1956  бо тавсияи Роҳбарияти Олии ҳамонвақтаи Иттиҳоди Шуравӣ Бобоҷон Ғафуров ба вазифаи Институти шарқшиносии АИ Иттиҳоди Шуравӣ таъин гардиданд. Таъин гардидани намояндаи миллати тоҷик  ба вазифаи сарвари чунин муассисаи бонуфузи илмӣ боси ифтихои ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ буд. Ашхоси маъруфи сиёсию илмӣ борҳо таъкид кардаанд, ки Бобоҷон Ғафуров  на танҳо  олим буд, балки ӯ давлатмарди тавоно ва сиёсатмадори маъруф буд, ки ба  Институти шарқшиносӣ  роҳбарӣ кард. Институти шарқшиносӣ  ба таҳкими робитаҳо ва ҳамкориҳои судманди мамолики шарқ ва Иттиҳоди Шуравии собиқ мусоидат намуд. Бобоҷон Ғафуров ба даҳо кишварҳои шарқ сафар намуда, дар доираҳои сиёсии мамолики гуногун соҳиби обрӯю эътибори баланд буда, бо ҷоизаҳои давлатӣ мукофотонида шудааст.

     Бобоҷон  Ғафуров  чун  муаррихи тавонодар омӯзиши таърихи халқи тоҷик саҳми бузург  гузоштааст. Ба қалами эшон даҳо асари хурду бузург дар бораи таърихи халқи тоҷик тааллуқ доранд. Ва тавре Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, шоҳасари бузурги Бобоҷон Гафуров “Тоҷикон” шиносномаи миллат буда, дар тақвияти худшиносии миллӣ нақши бузург дорад. Бо ин асар муаллиф нақши халқи тоҷикро ба ҳайси  миллати фарҳангӣ дар таърихи Осиёи Марказӣ  васеъ ва барҷаста нишон дода, таърихи  пурифтихори халқи тоҷик ва арбобони гузаштаи ин халқро, ки дар тамаддуни ҷаҳонӣ бо далелу бурҳонҳои раднопазир бозгӯ намуда, хонандагонро ба ифтихор аз бузургони худ раҳнамун сохта,  дар тақвияти ҳофизаи таърихии миллат нақши созгор  мегузорад.

      Бо арҷгузорӣ ба хизматҳои бузурги академик Бобоҷон Ғафуров бо ҳидояти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон озмуни ҷумҳуриявии “ Тоҷикон - оинаи таърихи миллат”  роҳандозӣ карда шуд, ки дар он ҳазорон нафар аз қишрҳои гуногуни мамлакат  ширкат варзида,  дар арафаи ҷашни 115-солагии Бобоҷон Гафуров ҷамъбаст гардид. Пеш аз ин китоби пурарзиши “Тоҷикон” бо супоришу ҳидоёти Пешвои миллат аз ҳисоби фонди эҳтиётии Президент нашр гардида, ба тамоми хонаводаҳои мардуми Тоҷикистон  ҳадя  гардид ва баро аҳли ҷомеаи тоҷик  ин як ҳадяи пурарзише буд. Мардуми сарбаланди тоҷик аз ин ҳадяи Пешвои муаззами миллат басо шоду масруранд ва сипоси бепоён изҳор мекунанд.

       Пешвои миллат муҳтарам  Эмомалӣ Раҳмон масъалаи таъсиси Ҷоизаи ба номи Бобоҷон Ғафуровро барои офаридани осори барҷастаи таҳрихӣ эълон намуданд, ки бори дигар аз арҷгузории хизматҳои олими тавоно, арбоби намоёни  давлатӣ ва ғамхорию пешрафти илм дар мамлакат гувоҳӣ  медиҳад.

           Дар  ин ҳамоиши бузурги илмию фарҳангӣ  масъалаи нашри “Шоҳнома” – и Фирдавсӣ ва ба ҳар як хонаводаи мардуми Тоҷикистон  тақдим намудани он ба миён гузошта шуда, дар рушди маърифату маънавиёти ҷомеаи тоҷик  нақши бузурге хоҳад гузошт.

     Бо шукуҳу шаҳомат ҷашн гирифтани  бузургдошти Академик Бобоҷон Ғафуров сиёсати донишпарварона ва фарҳангпарваронаиАсосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвом миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро нишон дода, нуктаи асосии суханронии эшон дар симпозиуми байналмилалӣ омӯзишу аз худ намудани донишҳои илмӣ буд, зеро илму дониш бузургтарин омили  пешрафти ҳар як миллату  мамлакат мебошад. Дар амал татбиқ намудани ҳидоятҳои Пешвои миллат вазифаи ҷонии ҳар як корманди илму маориф мебошад.

Бузургонро бузургон зинда медоранд,

Бузургонро бузургони дигар поянда  медоранд.

Назрӣ Офаридаев, доктори илмҳои филология, сарходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ

БОБОҶОН ҒАФУРОВ – ВИЗАИ МИЛЛАТИ МОСТ (дар ҳошияи суханронии Ҷаноби Олӣ бахшида ба 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров)

           Дар таърих шахсиятҳои нотакроре буданд, ки ба таърихи давлату миллат ва тақдири мардуми худ бетафовут набуданд. Ин  шахсиятҳои ангуштшумор хуб дарк мекарданд, ки вазифае, ки дар пеши онҳо гузошта шуда буд, иборат аз зинда нигоҳ доштани хотираи таърих аст ва танҳо қобилияту истеъдоди онҳо қодир аст ба ҳалли мусбати ин вазифа. 

            Пешвои муаззами миллат дуруст қайд кардаанд, ки: «Агар кас гузаштаи аҷдоди худро надонад, инсони комил нест!».

Қаҳрамони Тоҷикистон, академик Бобоҷон Ғафурович Ғафуров офарандаи таърихи миллат ва нигоҳдорандаи хотираи инсоният  мебошад. 

            Барои он ки ба ду сухан шахсияти илмии Б.Ғафуровро шиносем, басанда аст ба ишораи собиқ директори Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия Ростислав Борисович Рыбаков назар афканем: «Замоне, ки Бобоҷон Ғафуров ба Институти мо (1956-1977) - қадимтарин ва калонтарин маркази илмии гуманитарӣ, маркази кишвар, «ситоди асосии» шарқшиносии Русия роҳбарӣ мекард, асри тиллоии тамоми соҳаи мо буд ... Сталини тоҷик, корманди ҳизб ва мусулмоне, ки ҳаҷро адо кардааст. Ӯ виҷдони замони худ буд, аммо ду ҷузъи муҳими табиати ӯ - хирад ва ҷавонмардӣ - ба ӯ имкон доданд, ки дар фазои давраи Шӯравӣ давраи махсуси худ – ғафуровиро офарад... ".

Ба қавли Абурайҳон Берунӣ: «Қабл аз иқдом кардан ба илм равони худро аз фасод, аз одатҳои ношоиста, аз шуҳратпарастӣ ва ғараз пок бояд кард». Маҳз чунин сифатҳо буданд, ки Бобоҷон Ғафуровро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданд ва чунонки шахсиāти маҳбуби тоҷик Мирзо Турсунзода мегўяд: «Визаи ҳар як миллат илму маданияти ўст, ки тавассути фарзандони фарзонааш муаррифӣ мешавад» ва Б.Ғафуров бешак дар тамоми замонҳо визаи миллати мо хоҳад монд.  

Пас танҳо чунин шахсият агар даст ба навиштани коре бизанад, ҳатман офаридаҳои мондагореро аз худ боқӣ мегузорад, ки асрҳо дар хизмати халқу миллат хоҳанд буд.

             Се сифате, ки бидуни онҳо ягон шахси олимшаванда ба ҳадафи мурод нахоҳад расид, иборатанд аз: аввалан, ақлу фаросат, ки сифати модарзодӣ буда, ё ҳаст ё нест; сониян, азму ғайрат, ки зодаи ҳавсала буда куллан ба худи шахс вобаста аст; ниҳоят, ҷасорату матонат, ки маҳсули парвариши фардӣ ё иҷтимоӣ буда метавонад. Бе тардид, ин се сифат ородиҳандаи сурату сирати академик Б.Ғафуров буданд.

Дар таърихнигорӣ се роҳи тасвир ҳаст:

1. Сабт кардани ҳар он чизе, ки нигоранда зарур донад ё хуш ояд (дар ниҳояти кор ба ҳадди ифрот расида мардумро бероҳа мекунед).
2. Сабт кардани ҳар он чизе, ки одамон мехоҳанд (дар ниҳояти кор ба рукнҳои эҷодии худ хиёнат мекунед).
3. Сабт кардани ҳар он чизе, ки дар ҳаёти одамон аз ҳама беш ба кор меояду онҳоро суд мебахшад (…сарфи назар аз шароити номусоиди беруна, сарфи назар аз он ки ба ҷони муаллиф таҳдиду бар ҷисмаш халал ворид кунад… ). Дар таълифи асари безаволи “Тоҷикон” академик Б.Ғафуров маҳз аз роҳи сеюми тасвир оқилонаву одилонаву олимона истифода намудааст.

Бо такя ба андешаҳои Пешвои муаззами миллат дар Симпозиуми байналмилалии “Бобоҷон Ғафуров – бузургтарин муҳаққиқ ва муаррифгари таърихи халқи тоҷик” ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров ба чанд омиле, ки Б.Ғафуровро ба бузургтарин олим, намоёнтарин сиёсатмадор ва маъруфтарин ходими давлативу ҷамъиятӣ табдил додаанд ва маҳбубияти ўро дар байни мардум таъмин менамуданд, ишора мекунем:

1. Яке аз муҳимтарин сарчашмаҳои истеъдоди Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф аз замони кўдакӣ таҳти тарбияи модараш – Розия Озод – шоираи номӣ ва хонуми бисёр таҳсилкарда умр ба сар мебурд ва Розия Озод тамоми вақти худро ба таълиму тарбияи писараш бахшида буд.
2. Новобаста аз он ки Б.Ғафуров замони тўлонӣ (аз соли 1936 то 1956) дар вазифаҳои пурмасъули давлатӣ адои вазифа менамуданд, ягон маротиба корҳои илмиро ба зинаи дуюм намегузоштанд. Соли 1947 аввалин китоби ў «Таърихи мухтасари халқи тоҷик» ба забони тоҷикӣ баромада, се маротиба – солҳои 1949, 1952, 1955 ба забони русӣ нашр мегардад. Дар асоси ҳамин китоб Б.Ғафуров рисолаи докториашонро ҳимоя намуданд. Новобаста аз корҳои сангин вобаста ба корҳо дар идораҳои роҳбарӣ, бахши таърихи АИ ҶТ-ро роҳбарӣ мекарданд. Маҳз дар ҳамин солҳо зери роҳбарии ў чандин маҷмўаҳо рўи чоп диданд ва чандин аспирантон рисолаҳои номзадиашорон дифоъ намуданд.
3. Дар соли 1956 фаъолияти Институти шарқшиносии Академияи илмҳои СССР аз тарафи роҳбарияти онвақтаи Иттиҳоди Шўравӣ Никита Сергеевич Хрушчев, Анастас Иванович Микоян, Михаил Андреевич Су:слов танқид мешавад ва масъалаи зарурияти иваз намудани роҳбарияти Институти шарқшиносӣ пеш меояд. Роҳбарияти СССР ба хулосае меояд, ки танҳо олими машҳур, ходими давлатии намоён Б.Ғафуров метавонад ин вазифаи ниҳоят сангинро бар уҳда гирад. Ҷойи зикр аст, ки Б.Ғафуров ягона директори институтҳои илмие буд, ки дар он замон аз тарафи Бюрои сиёсии КМ ПКИШ ба ин вазифаи баланд таъйин гардид. Мавсуф аз соли 1956 то 12 июли соли 1977 ин муассисаро роҳбарӣ карданд.
4. Таърихи илм ва адабиёт гувоҳӣ медиҳад, ки одамони боистеъдод метавонанд холиқона дар соҳаҳои мухталифи илм кор кунанд. Б.Ғафуров маҳз яке аз ин афроди боистеъдод буд. Ў дар баробари таърих адабиётро низ хуб медонистанд. Ба илова, ў коршиноси беназири мусиқӣ, махсусан, мусиқии классикии «Шашмақом» буданд. Б.Ғафуров силсиламақолаҳои илмӣ дар бораи фаъолияти эҷодии бузургтарин ходимони илму фарҳанг Фирдавсӣ, Камоли Хуҷандӣ, Ибни Сино, Форобӣ, Берунӣ, М.Иқбол ва ғ. таълиф намуданд.
5. Китоби маъруфи ҷаҳонӣ «Тоҷикон» дар илмҳои таърихӣ ва шарқшиносӣ яке аз бузургтарин падидаҳои илмӣ маҳсуб меёбад. Бузургтарин олимони ҷаҳон дар тақризҳои худ бар арзиши мондагори ин асари илмӣ таъкид мекарданд. Нашри китоби «Тоҷикон» дар Россия, Хитой, Полша, Индия, Эрон, Афғонистон ва дигар кишварњои дунё гувоҳи маҳбубияти ҷаҳонии ўст.
6. Яке аз вижагиҳои мутамойизи академик Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф ба таври муносиб ва густурда сарчашмаҳои таърихӣ, ҳуҷҷатҳо ва маводи бойгониро истифода мекарданд. Б.Ғафуров дар марҳилаи таҳияи китоби «Тоҷикон» 1904 асару монография, ки 367-тои онҳо ба олимони хориҷӣ мутааллиқ буданд, истифода намуданд. Дар таҳияи ин китоб зиёда аз 85 сарчашмаҳои муътабари форсии тоҷикӣ оид ба таърих, ҷуғрофиё, дин, забону адабиёт истифода гардидаанд.
7. Омили дигари маҳбубияти Б.Ғафуров ҷаҳонбинии васеи ў буд, зеро ў ягона доиратулмаорифи замони худ шинохта мешуданд.
8. Маҳз тавассути осори худ Б.Ғафуров маҳбубияти ҷаҳониро касб намуданд. Осори зиёде аз ў дар Деҳлӣ, Берлин, Рим, Теҳрон, Пекин, Афина, Кобул, Париж ва дигар марказҳои илмии ҷаҳонӣ нашр шуданд. Бояд таъкид намуд, ки ў дар давоми солҳои зиёд Президенти Анҷумани байналмилалӣ назди ЮНЕСКО доир ба омўзиши маданияти Осиёи Миёна, ноиби Президенти Шўрои байналмилалӣ доир ба омўзиши кишварҳои шарқ буданд. Интихоби Б.Ғафуров ба унвони доктори фахрии чандин донишгоҳҳои машҳури ҷаҳон, аъзои кунгураҳои илмӣ ва симпозиумҳо дар Монголия, Франсия, Эрон аз хирадмандӣ ва эътибори ў дар байни олимони тамоми ҷаҳон шаҳодат медиҳад.

Ва маҳз чунин шахсият метавонист муаллифи асари мондагори «Тоҷикон» бошад.

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар