Мақолаҳо
- Душанбе, 06 Январ 2025
ПАЁМИ МАРҲАЛАИ НАВИ ТАРАҚҚИЁТ
ПАЁМИ МАРҲАЛАИ НАВИ ТАРАҚҚИЁТ
Назрӣ Офаридаев, доктори илмҳои
филологӣ, сарходими илмии Институти
илмҳои гуманитарии ба номи Б.
Искандарови АМИТ, Корманди шоистаи
Тоҷикистон, Аълочии матбуоти Тоҷикистон
Паёми имсолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ дар шароите пешниҳод гардид, ки ҷаҳони имрӯза ноором аст. Низоъҳои мусалаҳона дар манотиқи гуногун, ташануҷи мухолифатҳои сиёсию иқтисодӣ, таҳримҳо байни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, заиф шудани робитаҳо ва ҳамкориҳои иқтисодӣ, аз тарафи дигар тағйирёбии иқлим метавонанд ба иқтисоди кишвар таъсири манфӣ расонанд. Аз ин рӯ, барои устувории рушди иҷтисодӣ Ҳукумати мамлакат тадбирҳои заруриро амалӣ намуда, ба дастовардҳои муайян ноил гардид.
Дар шароити имрӯза таъмини амнияти миллӣ, ки омили муҳими устувории рушди иқтисодии мамлакат ба ҳисоб меравад, аз вазифаҳои аввалиндариҷа ба ҳисоб меравад. Дар робита ба ин, дар Паём далелҳои зиёде оид ба дастовардҳои соли 2024 оварда шудаанд. Соли 2024 ҳаҷми маҳсулоти дохилии кишвар ба беш аз 150 миллиард сомонӣ ва суръати рушди воқеии он ба 8, 4 фоиз расонида шуд. Дар панҷ соли охир суръати рушди иқтисодӣ ба ҳисоби миёна 7.7 фоизро ташкил дод.
Даромади пулии аҳолӣ дар соли 2024 ба 147 миллиард сомонӣ расид, музди меҳнат беш аз 1, 8 баробар ва андозаи миёнаи нафақа 1,5 баробар афзоиш ёфт. Маоши хизматчиёни мақомоти давлатӣ, ташкилоту идораҳои буҷетӣ, степендияҳо 40 фоиз ва андозаи нафақа 30 фоиз зиёд карда шуд.
Лозим ба ёдоварист, ки дар панҷ соли охир маоши вазифавии кормандони соҳаҳои буҷетӣ дар маҷмуъ ба андозаи 100 фоиз зиёд карда шуд. Вале дар ин муддат дар панҷ соли охир сатҳи тавварум ё баланшавии нархҳои истеъмолӣ ҳамагӣ 29 фоизро ташкил кард.
Ҷумҳурии Тоҷикистон чун як ҷузъи ҷомеаи баналмилалӣ бо равандҳои иқтисоди ҷаҳонӣ робита дошта дастовардҳои он ба иқтисоди мамлакати мо таъсир мерасонанд. Раванди гузариш ба иқтисоди рақамӣ дар соҳаҳои буҷетӣ ба таъмини шаффофияти муносибатҳои иқтисодию молиявӣ мусодат менамояд. То охири соли 2025 пардохтҳои ғайринақдӣ дар соҳаҳои буҷетӣ ва хизматрасониҳои давлатӣ пурра таъмин карда шаванд. Инчунин масъалаи баланд бардоштани маърифати молиявии ва фарҳанги андозсупории шаҳрвандон низ дар раванди рақамикунонии иқтисоди миллӣ нақши муҳим мебозад.
Солҳои 2025-2030 эълон карда шудани “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва иноватсия”, кушодани ихтисосҳои нав дар муассисаҳои таълимӣ оид ба барномасозӣ ва иқтисоди рақамӣ, таъсиси Донишгоҳи инноватсия ва технологияи рақамӣ, таъсиси кафедраҳои нав дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар самти рушди иқтисоди мамлакат ва тарзи муосири идораи иқтисод ва таъсиси ҳукумати электронӣ нақши муҳим мебозанд.
Соҳибкорӣ яке аз самтҳои муҳимми фаъолияти иқтисодӣ мебошад ва ба рушди иқтисоду беҳтар гардидани сатҳи зиндагии мардум мусоидат мекунад. Дар Паёми имсола низ оид ба беҳтар намудани шароити фаъолияти соҳибкорон, фароҳам овардани шароити мусоид барои соҳибкорон ва сармоягузорон супоришҳои мушаххаси Пешвои миллат матраҳ гардидаанд, ки нақши соҳикоронро дар рушди мушкилоти иқтисодӣ ва иҷтимоии сокинони мамлакат боз ҳам назаррас менамоянд. Таъкид гардид, ки дар натиҷаи дастгтотҳои давлат ва Ҳукумати мамлакат солҳои охир аз ҷониби сармоягузорону соҳибкорон бунёди иншооти таъиноти иқтисодию иҷтимоӣ вусъат ёфта истодааст.
Рушди саноат аз ҷумлаи ҳадафи стратегии рушди кишвар ба шумор меравад. Дар ин самт истифодаи самараноки захираҳои мавҷуда, рушди иқтидори истеҳсолии мамлакат, баланд бардоштани рақобатнокӣ ва гуногуннавъии истеҳсолоти сааноатӣ, зиёд кардани ҳаҷми маҳсулоти саноатӣ, такмили саноати коркард, коҳиш додани содироти ашёи хом, зиёд намудани содироти молу маҳсулот ба саноатикунонии мамлакат мусоидат мекунанд. Танҳо дар соли 2024-ум 740 корхонаю коргоҳҳои нави истеҳсолӣ бунёд гардида, қариб 20000 ҷойи корӣ ташкил карда шуд. Лозим ба ёдоварист, ки соли 2024 дар вилояти мо низ зиёда аз 20 коргоҳу корхона ба баҳрабардорӣ супурда шуд.
Рушди устувори иқтисоди милли ро истиқлои энергетикӣ таъмин менамояд. Махсусан, дар шароити имрӯза ба инкишофи “энергия сабз”, ки ба муҳити атроф зарари намерасонад, таваҷҷуҳи бештар дода мешавд. Мамлакати мо барои бунёди НБО-ҳои пуриқтидор захираҳо фаровон дорад. Дар баробари бунёди неругоҳҳои нави барқии обӣ, таҷдиду азнавсозии иқтидорҳои мавҷуда идома дорад. Корҳои таҷдиду азнавсозии неругоҳҳои Норак ва Қайроқум ба маблағи умумии 6 миллиарду 900 миллион сомонӣ ва сохтмони неругоҳи Себзор ба маблағи 700 миллион сомонӣ идома дошта баъди итмоми ин корҳо иқтидори неругоҳи Қайроқум 24 меговат, Норак 40 меговат зиёд гардида, бунёди неругоҳи Себзор бо тавоноии 11 меговат ба анҷом расонида мешавад. Ҳамин тариқ, соли 2025 иқтидорҳои энергетикии мавҷудаи мамлакат 80 мегават зиёд мегарданд. Корҳои сохтмонии бузургтарин неругоҳи барқии обии Роғун 50 фоиз ба анҷом расонида шудаанд. Барои ба анҷом расонидани бунёди ин неругоҳи азим бо як қатор созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд ҳамкориҳои судманд ҷиҳати ҷалби маблағҳои имтиёзнок дар ҳаҷми 33 миллиард сомонӣ ҳакориҳои судманд ба роҳ монда шудааст.
Аз моҳи майи соли 2027-ум аз ҳисоби истеҳсоли неруи барқ дар «Роғун» ва силсилаи неругоҳҳои дарёи Вахш норасоии неруи барқ дар кишвар пурра бартараф ва Тоҷикистон ба истиқлоли комили энергетикӣ ноил мегардад.
Ба кишвари транзитӣ табдил додани Тоҷикистон аз ҷумлаи вазифаҳои муҳим мебошад ва Паёми имсола низ дар соҳаи нақлиёту роҳ вазифаҳо ва барномаҳои нав ба миён гузошта шудаанд.
Ҳар сол дар мамлакат роҳҳои нав обод мегарданд. Аз ҷумла, соли 2024-ум дар доираи лоиҳаҳои сармоягузории давлатӣ 155 километр роҳҳои дорои аҳаммияти байналмилаливу ҷумҳуриявӣ, 20 пули бузург ва 3 нақб ба маблағи умумии 4,6 миллиард сомонӣ сохта, ба истифода дода шуд.
Соли 2025 дар ҳудуди вилояти Суғд бунёду барқарорсозии 52 километр роҳҳои мошингарди аҳаммияти ҷумҳуриявӣ ва байналмилалидошта ва дар мавзеи Барсеми Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 4,5 километр роҳ, 550 метр долонҳои зидди тарма, пул бо дарозии 82 метр аз болои дарёи Шорв ва пул аз болои дарёи Ғунд бо дарозии 200 метр ба анҷом расонида мешавад.
Бо таҷдиду азнавсозии роҳҳои мошингард дар зарфи панҷ соли охир тибқи арзёбии Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии ҷаҳонӣ аз рӯи нишондиҳандаи сифати роҳҳо дар байни 165 давлати ба таҳқиқот фарогирифташуда аз зинаи 50 ба 44-ум баромада, нисбат ба солҳои қаблӣ 6 зина баланд гардид.
Рушди саёҳӣ низ яке аз самтҳои афзалиятноки рушди иқтисодӣ маҳсуб меёбад. Омаду рафти сайёҳон ба мамлакат сол то сол зиёд шуда истодааст. Соли 2024 ба Тоҷикистон 1миллиону 400 ҳазор нафар омадаанд, ки нисбат ба соли 2019 12 фоиз афзудааст. Дар ин самт ҳам иҷрои вазифаҳои муҳим, аз ҷумла бунёди инфрасохтори муосири саёҳӣ дар назар дошта шудааст.
Вазъи ҷаҳони имрӯза, тағйирёбии иқлим, камобӣ, хушксолии паиҳам боиси боло рафтани нархҳо дар бозори истеъмолӣ мегардад ва ба барномаи амнияти озуқавории кишвар таъсири манфӣ мерасонад. Ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ дар соли 2024 ба 17 миллиард сомонӣ расидааст, ки нисбат ба соли 2019 1,9 баробар афзудааст. Дар баробари ин афзоиши аҳолии мамлакат талаб мекунад, ки барномаи аз худ намудани заминҳои нави кишоварзӣ қабул карда мешавад. Зимнан самаранок истифода бурдани ҳар як ваҷаб замин, беҳтар гардондани вазъи соҳаҳои тухмипарварӣ, ниҳолпарварӣ, зотпарварӣ, коркарди маҳсулоти кишоварзӣ, рушди саноати хӯрокворӣ ва саноати сабук, ташкили ҷойҳои нави корӣ, нигоҳдорӣ ва содироти маҳсулоти кишоварзӣ ва таъмин намудани рушди инноватсионии соҳа бояд самаранок дар амал татбиқ карда шаванд.
Ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дар сиёсати давлати Тоҷикистон мақоми хоса дорад. Барои дастгирии соҳаи иҷтимоӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум маблағгузорӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ сол то сол зиёд карда мешавад. Соли 2024 – ум хароҷоти соҳаҳои иҷтимоӣ ба 19 миллиард сомонӣ расонида шуд, ки нисбат ба буҷети соли 2023-ум 2 миллиард сомонӣ зиёд мебошад. Соҳаи мазкур 43 фоизи хароҷоти буҷети давлвтиро ташкил медиҳад.
Ба мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвар ва тақвияти ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ чунин тадбирҳо дар назар дошта шудаанд:
1. Аз якуми сентябри соли 2025 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти умумӣ 30 фоиз зиёд карда шавад;
2. Маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаҳои ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идораи 3. Давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ ва стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шавад;
4. Ҳади аққали музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад;
5. Аз якуми сентябри соли 2025 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ, иҷтимоӣ, инчуни иловапулиҳо ба онҳо, андозаи нафақаи заминавӣ 10 фоиз зиёд карда шавад.
Пешравии мамлакат ва ҳар як давлатро мактабу маориф ва илми дониш таъмин менамоянд. Аз ин рӯ Пешвои миллат дар Паёми имсола низ масъалаи рушди маорифро мавриди баррасии амиқ қарор додаанд. Аз солҳои аввали истиқлол бо ҳидояту супоришҳои Пешвои миллат дар мамлакат садҳо муассисаҳои таҳсилоти умумӣ бунёд карда шудаанд. Вале дар мамлакат афзоиши сол то соли аҳолӣ мушоҳида карда мешавад,ки зарурат ба бунёди муассисаҳои томактабӣ ,мактабҳои нави таҳсилоти умумӣ ба миён меояд. Дар даврони соҳибистиқлолӣ дар мамлакат 3670 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, 262 муассисаҳои томактабӣ ва 35 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ бунёд карда шудаанд. Агар соли 1991 дар Тоҷикистон 13 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ бо 69 ҳазор донишҷу фаъолият мекарда бошад, ҳоло дар мамлакат 48 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ бо зиёда аз 214 ҳазор донишҷӯ фаъолият мекунанд. Рушди соҳаи маориф бо пешрафти илм алоқаи ногусастанӣ дорад. Аз ин рӯ, таҳияи “Барномаи давлатии таёр кардани кадрҳои сатҳи баланди илмӣ барои солҳои 2021-2030” ба миён гузошта шудааст.
Вусъат ёфтани ҳамкориҳои байналмилалӣ ва ҳамгироии Тоҷикистон бо ҷомеаи ҷаҳонӣ талабот ба мутахассисони дорои касбияти баланд, донанда хуби забонҳои хориҷӣ махсусан забонҳои русӣ ва англисӣ рӯз ба рӯз меафзояд. Бинобар ин вазифа гузошта шудааст, ки стандартҳо ва нақшаву барномаҳои таълимӣ, ворид намудани воҳидҳои нави омӯзгорони забонҳои хориҷӣ, таҳияи маводи муосири таълимӣ, истифода босамари технологияи иттилоотӣ дар таълим, усулҳои нави таълими забон ва такмили маҳорати касбии омӯзгорон таҷдиду такмил ёбанд.
Чунин андешаҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ҳар фарди тоҷик омӯзанда ва дархури ниёзҳои ҷомеаи имрӯзаи мо мебошад: “Дар баробари ин бояд гуфт, ки сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид баро таълиму тарбия мебошад. Яъне то вақте ки тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он млил ба ҳар гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯинашаванда боқӣ хоҳад монд. Аз ин лиҳоз, метавон хулоса кард, ки сифати давлат на ба шумораи аҳолӣ, балки ба сифати аҳолӣ вобаста мебошад. Бинобар ин, ташаббус дар ин самт бояд пурра дар дасти давлат бошад.Маҳз барои ҳамин ман аз рӯзҳои аввали роҳбарии худ ба масъалаи илму маориф эътибори доимӣ ва аввалиндараҷа медиҳам”
Дар Паёми имсола Пешвои муаззами миллат бори дигар таъкид мекунанд, ки фарҳанг ҳастии миллат аст, фарҳанги миллӣ, ки заиф шуд, ҷояшро фарҳанги бегона мегирад. Дар соҳаи рушди фарҳанги миллӣ лоиҳаҳои муҳим амалӣ гардиданд. Бунёди Китобхонаи миллӣ, таъмиру азнавсозии 100 ёдгории таърихию фарҳангӣ, фаъолияти 18 театр, 50 қасри фарҳанг, 14 мактаби санъат, 126 китобхона, 61 боғи фарҳангу фароғат ва 20 осорхона, дар ҳамкорӣ бо ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгориҳои фарҳангӣ дохил намудани ёдгориҳои фарҳангии миллӣ, гиромидошти нобиғаҳои миллат намунае аз дастовардҳои давлат дар рушди фарҳанги миллӣ мебошанд.
Ба ЮНЕСКО пешниҳод намудани таҷлили ҷашни 2550 солагии Эъломияи Куруши Кабир як рӯйдоди фарҳангии муҳимме хоҳад шуд, ки тамаддуни пешрафтаи бостонии аҷдоди моро ба намоиш хоҳад гузошт. Зеро Эъломаи Куруши Кабир тафаккури пешоафтаи далатдории аҷдоди мардуми тоҷикро нишон медиҳад. Лозим ба ёдоварист, ки дар шаҳри Душанбе боғи фарҳангие бо номи “Куруш” бунёд гардида, дар он тандиси “Эъломияи Куруши Кабир” гузошта шудааст.
Доир гардидани озмунҳои “Тоҷикистон – Ватани азизи ман”, “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст”, Илм – фурӯғи маърифат”, “Тоҷикон – оинаи таърихи миллат” дар рушди фарҳангии миллат, аз ҷумла насли ҷавон нақши назаррас доранд. То имрӯз дар ин озмунҳо 2 миллиону 60 ҳазор нафар шаҳрвандони кишвар, хусусан ҷавонону наврасон иштирок карда, қариб 1500 нафар соҳиби шоҳҷоиза, чойҳои намунавӣ ва ҷоизаҳои пулӣ гардиданд.
Инчунин дар Паёми Пешвои миллат ба Маҷлиси Олӣ масъалаҳои дигари иқтисодию иҷтимоӣ, аз ҷумла ба шуғли пурмаҳсул таъмин намудани аҳолӣ, роҳҳои таъсиси ҷойҳои нави корӣ, касбомӯзӣ, тадбирҳои судман андешидан дар самти гуногуни муҳоҷирати меҳнатӣ матраҳ гардидаанд. Масъалаи ҷавонон ва занон низ дар Паёми таҳлили ҳамаҷониба гардида, вазифаҳои мушаххас дар ин самт муайян карда шудаанд.
Тақвияти амният омили муҳимми тарақиёти мамлакат ба шумор меравад, ки дар ин самт давлат тамоми имконоту захираҳоро ба кор меандозад. Тоҷикистон вобаста ба маефиати миллии худ ҳамкориҳои судмандро бо тамоми кишварҳо ва созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ривоҷ дода, дар сатҳи байналмилалӣ тбтикору пешниҳодҳои созандаро пешниҳод мекунад, ки аз ҷониби ҷомеаи байналмилалӣ дастгирӣ ёфтаанд. Дар Тоҷикистон маъракаҳои муҳимми ҷаҳонӣ баргузор мегарданд, ки аз нуфузу обрӯи байналитлалии мамлакати мо шаҳодат медиҳанд.
Ҳамин тариқ, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон санади муҳимми давлатӣ буда, вазифаҳои мақомоти давлатӣ ва ҳукуматӣ, вакилони мардумӣ ва аҳли ҷомеаро дар рушди ояндаи иҷтисодию иҷтимоии мамлакат инъикос кардааст. Дар амал татбиқ намудани нишондодҳои барномавии Паём ба сарҷамъию ваҳдати миллӣ, дӯстдории Ватани маҳбубамон, ба пешрафти давлати соҳибистиқлол, ободии ватани аҷдодиамон, беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми шарафманди Тоҷикистон мусоидат мекунад.
- Душанбе, 06 Январ 2025
АҲАМИЯТИ ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ БАРОИ РУШДИ ИҚТИСОДИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН: стратегияҳо, маҳсулоти рақамӣ ва истифодаи технологияҳо (дар ҳошияи Паём)
АҲАМИЯТИ ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ БАРОИ РУШДИ ИҚТИСОДИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН: стратегияҳо, маҳсулоти рақамӣ ва истифодаи технологияҳо (дар ҳошияи Паём)
Мудири шуъбаи тадқиқоти иҷтимоию
иқтисодии Бадахшон Искандаршоева З.К.
Иқтисоди рақамӣ барои кишварҳои муосир, махсусан кишварҳое, ки аз ҷиҳати технологӣ дар ҷустуҷӯи рушди устувор ва самаранокии иқтисодӣ қарор доранд, ҳамчун як воситаи асосии рушди иқтисод ва беҳбудии сифатҳои зиндагии мардум амалӣ гардида истодааст. Тоҷикистон дар соли 2024 таваҷҷуҳ ба ин ҷузъи муҳими стратегияи иқтисодии хешро чун воситаи рушд ва таъмини истиқлолияти иқтисодӣ афзуд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ, ки моҳи декабри 2024 пешкаш гардид, зикр намуданд: «Иқтисоди рақамӣ барои рушди устувор ва самараноки иқтисоди мамлакат кӯмак хоҳад кард. Мо бояд ин соҳаҳоро ҳамчун омили муҳими рушд ва беҳбудии шароити зиндагии мардум таҳким диҳем».
Дар ҳақиқат ҳам иқтисоди рақамӣ як маҷмуаи фаъолиятҳои иқтисодӣ, хизматрасониҳо ва раванде аст, ки дар он технологияи иттилоотӣ ва алоқа (ИТ) нақши асосиро мебозад. Технологияҳои рақамӣ инчунин дар ҳама бахшҳои ҷомеа ва иқтисод таъсири босазо гузошта, имкон медиҳанд, ки шароит барои рушди устувор ва самараноки тиҷорат, сармоягузорӣ ва истеҳсолоти саноатӣ фароҳам ояд.
Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми имсолаашон таъкид намуданд, ки бо истифода аз имкониятҳои иқтисоди рақамӣ мо метавонем, бо ба вуҷуд овардани равандҳои новаторона ва рақобатпазир, рушди иқтисоди миллиро таъмин намоем. Агар аз ин нуқтаи назар масъалаи мазкурро таҳлил намоем, дар тӯли 5 соли охир Тоҷикистон дар рушд ва истифодаи технологияи иттилоотӣ (ИТ) ва интернети баландсуръат ба пешравиҳои назаррас ноил гардидааст.
Тафсили расмии Вазорати иқтисод ва тиҷорати Тоҷикистон нишон медиҳад, ки то соли 2024, 75% аҳолии кишвар ба интернети баландсуръат дастрасӣ пайдо намуд, ки дар муқоиса бо 5 соли қабл 20% зиёд мебошад. Аз ин рӯ, заминаи рушди иқтисоди рақамӣ дар кишвар тадриҷан тавсеа ёфтааст.
Технологияҳои рақамӣ барои Тоҷикистон, ки ба иқтисоди рақамии ҷаҳонӣ пайваст мешавад, имкониятҳои бузург барои рушди бахшҳои гуногуни иқтисод, аз ҷумла, рушди тиҷорати электронӣ, хизматрасонии молиявӣ ва бозори рақамии корхонаҳо ва ширкатҳоро фароҳам меоранд. Бо назардошти ин Президенти кишвар дар Паёмашон таъкид мекунанд: «Ҳукумат барои рушди рақамӣ ва гузариш ба иқтисоди рақамӣ саъйи зиёд менамояд. Мо бояд саъй кунем, ки хидматҳои молиявӣ, ҷалби сармоя ва тиҷорати рақамӣ бо стандарти ҷаҳонӣ мутобиқ шаванд».
Дар панҷ соли охир Тоҷикистон ба тавсеаи тиҷорати электронӣ диққати ҷиддӣ додааст, ки нишондодҳои зерин аз он шаҳодат медиҳанд: дар соли 2024, ҳаҷми умумии тиҷорати электронӣ дар Тоҷикистон ба 2,5 миллиард сомонӣ расида, ки дар муқоиса бо соли 2020, ки 1,2 миллиард сомонӣ буд, афзоиши дукарата ё 100%-ро нишон медиҳад. Ин дастоварди назаррас барои иқтисодиёти рақамии кишвар аст, ки инъикоскунандаи пайвастшавии Тоҷикистон ба ҷаҳони рақамии муосир аст.
Бо назардошти ин пешравиҳо Президенти кишвар ба зарурати таҳкими инфрасохтори рақамӣ ва истифодаи технологияи муосир барои рушд ва амалӣ намудани ташаббусҳои давлат қайд карданд, ки мо бояд барои таҳкими инфрасохтор, рушди технологияҳои иттилоотӣ ва ба вуҷуд овардани шароити муфид барои соҳибкории рақамӣ кӯшиш намоем. Барои иҷрои ин дастур Ҳукумати Тоҷикистон дар доираи стратегияи ҳамкорӣ бо ширкатҳои ҷаҳонӣ барои ба кор андохтани шабакаи 5G ва пешравии хизматрасониҳои молиявӣ таҳти заминаи рақамӣ тадбирҳои ҷиддӣ андешида истодааст.
Васоити молиявӣ ва тиҷорати рақамии кишвар дар якҷоягӣ бо кишварҳои дигар дар марҳалаи ягонаи ҷаҳонӣ якҷо шуда, ба рушди устувор ва ҳамоҳангии иқтисод мусоидат мекунанд. Аммо бояд ба яке аз самтҳои ниҳоят зарури ҷодаи иқтисоди рақамӣ диққати махсус дод, яъне барои устувор кардани рушди иқтисоди рақамӣ пеш аз ҳама бояд ба таҳкими инфрасохтор ва таълимоти рақамии шаҳрвандон таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир кард, аз ин рӯ дар Паём гуфта шудааст: «Мо бояд ба инкишофи инфрасохтор ва рушди касбҳои рақамӣ диққат диҳем, зеро ин ҷавҳари рушд дар оянда аст».
Дар се соли охир Тоҷикистон 50 млн сомонӣ барои таҳкими шабакаҳои рақамӣ ва рушди марҳилаҳои истифодаи технологияи 5G сарф кардааст. Бо вуҷуди ин, монеаҳои махсуси инфраструктураи гуногуни минтақаҳо ва масъалаҳои қабули омӯзишӣ ва рушди кадрҳо дар соҳаи ИТ барои бахши инфрасохтори рақамии Тоҷикистон мавҷуданд.
Тоҷикистон дар пайравӣ ба рӯҳияи ҷаҳони имрӯза ва рушди иқтисодҳои рақамии минтақаҳои ҷаҳон қарор дорад ва барои солҳои оянда дар соҳаи рақамӣ нақшаҳои амалӣ ва ояндасозро тарҳрезӣ намудааст, ки инро Президенти кишвар дар суханрониашон махсус таъкид намуданд, ки мо бояд доимо ҷиҳатҳои ҳуқуқии соҳаи рақамиро такмил дода, бештар ба таҳкими захираҳои инсонӣ барои рушди технологияи рақамӣ таваҷҷуҳ кунем.
Тибқи нақшаи стратегии ҳукумати Тоҷикистон барои 2024-2025, як қатор лоиҳаҳои стратегӣ барои тавсеа ва таълими соҳибкории рақамӣ ва беҳтар кардани хизматрасониҳои давлат ба назар гирифта шудааст. Вазорати рушди иқтисод ва тиҷорати Тоҷикистон, бо дастгирии созмонҳои байналмилалӣ, кӯшиш дорад, ки то соли 2027, ҳиссаи иқтисоди рақамии кишварро ба 10% ММД расонад.
Бинобар ин мо, шаҳрвандони кишвар, бояд ба хубӣ дарк намоем, ки барои Ҷумҳурии Тоҷикистон иқтисоди рақамӣ ба унвони як омили асосии рушд ва таҳкими иқтидори иқтисодӣ, дар айни замон, имкониятҳои бесобиқа ва манфиатҳои калонро фароҳам меорад.
- Душанбе, 06 Январ 2025
РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ДАР ТОҶИКИСТОН (Дар ҳошияи Паёми Ҷаноби Олӣ, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 28.12.2024)
РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ДАР ТОҶИКИСТОН
(Дар ҳошияи Паёми Ҷаноби Олӣ, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 28.12.2024)
Қурбонхонова Н.М., н.и.ф.,
мудири шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ
Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳамасола дар моҳи декабр аз ҷониби Ҷаноби Олӣ, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Паёми навбатӣ ба Маҷлиси Олӣ ироа мегардад. Паёми имсоларо Ҷаноби Олӣ бо ёдоварӣ аз таҷлили 30-юмин солгарди қабули нахустин Конститутсияи давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон оғоз намуданд. Баъдан, Ҷаноби Олӣ нуктаҳои боиси нигаронӣ гардида, сатҳи сифати зисту зиндагӣ ва роҳҳои пешгирӣ намудани онҳоро таъкид карданд. Аз ҷумла, нооромиву низоъҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таҳримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, «ҷанги сард», тағйирёбии иқлим, инчунин канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки барои пешгирӣ кардани таъсири манфии онҳо ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем.
Дар ин ҷода моро зарур аст, ки дар заминаи амалисозии ҳадафҳои миллиамон, пеш аз ҳама, амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодиро таъмин намоем ва сатҳу сифати зиндагии мардумро боз ҳам баланд бардорем. Зеро мардуми мо, мисли халқҳои дигар мамолики мутамаддин, ҳуқуқи маънавии зиндагии шоистаро доранд. Дар ин раванд, масъалаи соҳаи маориф, ки яке аз омилҳои муҳими тараққиёти ояндаи мамлакат ба ҳисоб меравад, дар Паём мавриди баррасии васеъ қарор гирифт.
Бояд қайд кард, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз нахустин рӯзҳои соҳибистиқлолияти кишвар ба соҳаи маориф таваҷҷуҳи зиёд зоҳир намуд, ки сол аз сол рӯ ба беҳбудӣ ниҳода истодааст.
Тайи солҳои соҳибистиқлолӣ дар кишвар 3670 муассисаи нави таҳсилоти миёнаи умумӣ, 262 муассисаи томактабӣ ва 35 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ сохта, ба истифода дода шуд.
Айни замон бошад, бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ ва зиёд гардидани шумораи кӯдакону наврасон таъкид гардид, ки муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ ва умумӣ бунёд ва аз навсозӣ гарданд. Аз ҷумла, барои фарогирии 50 фоизи кӯдакони синну соли томактабӣ, ба бунёди 800 муассисаи таҳсилоти томактабӣ ва беш аз 1000 муассисаи таҳсилоти умумӣ эҳтиёҷ аст.
Ҳамчунин, роҳбарони вилоятҳо ва шаҳрҳо дар панҷ соли оянда, бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ, бояд барои дар ҳар як маҳалли аҳолинишин, ки 100 оила зиндагӣ мекунад, ҳатман бунёд кардани як муассисаи томактабӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд.
Дар муқоиса ба солҳои пеш, имрӯз дар кишвар 4037 муассиса, аз ҷумла 170 литсей ва гимназия, яъне муассисаҳои таълимии типи нав фаъолият менамоянд. Шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ низ нисбат ба солҳои пеш зиёд гардида, айни замон 48 муассиса бо фарогирии зиёда аз 214 ҳазор нафар донишҷӯ фаъолият доранд. Шумораи муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ низ афзоиш ёфта, 65 литсейи касбҳои техникӣ бо 23 500 хонанда ва курсҳои кӯтоҳмуддати касбомӯзӣ дар назди онҳо бо 12 000 хонанда, инчунин 88 муассисаи таҳсилоти миёнаи касбӣ – коллеҷҳо бо 106 000 донишҷӯ фаъолият доранд.
Мақсад аз овардани мисолҳо ин аст, ки таваҷҷуҳи Ҷаноби Олӣ ба соҳаи маориф хеле зиёд аст. Маҳз ҳамин гуна арҷгузорӣ нисбат ба соҳаи маориф аст, ки имрӯз беш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдод дар донишгоҳҳои бонуфузи давлатҳои пешрафтаи дунё таҳсил менамоянд, ки беш аз 30 фоизи онҳоро духтарон ташкил медиҳанд. Ин рақам нишондиҳандаи он аст, ки соҳаи маориф тайи солҳои соҳибистиқлолӣ то андозае рушд намудааст.
Дар баробари дастовардҳо, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чанд масъалаи муҳиме, ки ба зинаи таҳсилоти олӣ иртибот доранд, пешниҳод карданд. Ҳалли ин масъалаҳо боиси баланд гардидани сатҳи сифати соҳа ба ҳисоб меравад. Барои беҳбуд бахшидан ба сифати соҳаи маориф, афроде, ки дар ин самт фаъолият мекунанд, бояд аз технологияҳои муосир ва дараҷаи донистани забонҳои хориҷӣ бархӯрдор бошанд. Онҳо бояд ин донишу технологияҳоро дар раванди таълим васеъ истифода баранд, то аз суръати рушди замони муосир қафо намонанд ва шогирдонашонро низ ба ин раванд ҷалб кунанд.
Ҳамзамон, дар фазои талаботи ҷаҳони муосир, камол ёфтани омӯзгорон шарт ва зарур аст. Омӯзгорон бояд дар тарбияи насли наврасу ҷавон саъю кӯшиши худро дареғ надошта, шогирдонро мутобиқи талаботи замони муосир ва дар рӯҳияи хештаншиносӣ ба воя расонанд. Ин раванд метавонад насли ҷавону наврасро аз хурофотпарастӣ ва дигар кирдорҳои номатлуб дур созад.
Бо дарназардошти вазъи кунунии ҷомеаи муосир дар шароити ҷаҳонишавӣ, ки хатари аз байн рафтани арзишҳои инсонӣ дорад, зарур аст, ки аз арзишҳои маънавии гузаштагон, таърихи пурғановати миллати тоҷик ва панду андарзи ниёгон баҳра барем. Мунтазам ба шогирдон ёдовар намудани мероси маънавии аҷдодон муҳим аст, зеро ин усул метавонад насли ҷавонро бо таъриху арзишҳои миллиашон ошно намуда, онҳоро барои ҳифзи ин арзишҳо ва интиқоли онҳо ба наслҳои оянда омода созад.
Вобаста ба суханони боло, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат беэътиноӣ ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад. То замоне ки тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиршуда ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангин боқӣ хоҳанд монд.
- Шанбе, 16 Ноябр 2024
ПЕШВОИИ ШОИСТАИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ
Қаландариён Ҳоким Сафар,
директори Институти илмҳои
гуманитарии ба номи академик
Б.Искандарови АМИТ, д.и.фил.
ПЕШВОИИ ШОИСТАИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ
Пешво шахсияте аст, ки ҳадафи мардумро ҳадафи мушаххас қарор дода, масъулияти пешвоиро мардонавор бар дӯш мегирад. Пешвоӣ, албатта, ин нест, ки мустақилона қарор қабул карда, дигаронро дар амалӣ сохтани он ташвиқ карду дурусту нодуруст ва ҳаққу ноҳақ будани он қарор баъд маълум мегардад. Баръакс, Пешво он аст, ки қарори дуруст барои андешаи воқеа пеш аз вуқӯъро мебарорад. Қарори ӯ аз ҷамъбасти ғояҳои пешниҳоднамудаи ҳушмандону мутафаккирон бармеояд ва салоҳияти амалӣ сохтани онҳоро низ ба дасти аҳли фаҳм медиҳад.
На ҳама дидгоҳ доранд. Назари қазоват дар мавриди масъалае, ки тафсири ҳақоиқ аст, ҳар кас надорад. Ба ҳамин хотир дидгоҳи Пешво дар ҳама маврид аз дигарҳо тафовут дорад, интихоби ӯ саҳеҳ, таъйини ӯ дуруст, аҳду ҷаҳдаш балиғу раъйаш олӣ.
Ба қавли Манучеҳр Ф:
Ягона гашта аз аҳли замона,
Ба алфози матину раъйи мутқан.
Чун Пешво ҳидояту роҳнамоии як миллатро бар дӯш дорад, мушкилоту мақосид ва вазифаҳову корҳои ҳангуфт ӯро фарогиранд. Новобаста аз андешаҳои гуногуну афкори мухталиф ба вазъият худро мутобиқ месозад ва қарорҳои асосноку ҳалшаванда мебарорад. Аз байни иттилооти зиёд берун баровардани маълумоту хулосаи мантиқӣ ба фоидаи умум вазифаи ҷонии Пешво аст.
Барои ин Пешво аз ҷаҳонбинии васеъ, таҷриба ва қобилияти фавқулода бархӯрдор аст. Пешво ҳатман равоншинос аст. Аз ин рӯ, кулли мардум ӯро дармонбахши дардҳо меёбанд ва ба ӯ сахт эътимоду эътиқод доранд. Сифати равоншиносии Пешво инсонҳоро бо худии худ ошно месозад, қудрати ҳувиятҷӯиро дар вуҷудашон зинда нигоҳ медорад, нерӯҳои ботинии инсонҳоро зоҳир месозад ва дар умум, худ саодатнишон аст ва мардумро саодатпартав.
Пешво раванди расидан ба ҳадафҳоро саҳл намегирад, аммо истодагариву устувории оқилонае, ки дорад, ҳамеша собитқадам мемонад ва умеди ба мақсад расиданро дар ҷони уммедворон намешиканад. Хуб гуфтааст Ҷомии хушкалом:
Ошиқи собитқадам он кас бувад, к-аз кӯи дӯст,
Рӯ нагардонад, агар шамшер борад бар сараш.
Чеҳраи зоҳирии Пешво ҷаззоб, дилаш бедору ноб, забонаш фасеҳу дилёб, намуна дар хулқу одоб ва дар рафтору кирдор бемаоб аст. Ӯ ҳатман қавихотира асту соҳибирода, қавиҳиммат асту соҳибшавкат. Дар акси ҳол агар эҳтиром ҳам дошта бошад, эътимоди мардумро аз даст медиҳад. Ба тасвири Садри Зиё чунин инсон:
Фасоҳатбаёну балоғатқарин,
Саодатнишону шарафофарин
Агар андаке аз сифатҳои Пешво ва каме аз хислатҳои пешвоиро баршумурда бошем ҳам, дар ихтисос доштани онҳо ба Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шакку тардиде нест.
Сафари навбатии Пешвои муборакдаму муборакқадами миллат ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ба марҳалаи нави рушди ин минтақа рост омад. Ин сафарро метавон сафари таърихӣ унвон кард. Аз даму дуои мубораки Пешвои муаззам дар чанд рӯзи дар вилоят буданашон офтоби оламгир ҳам ба зиёрати ин диёр омада, аз қадами мубораки ӯ ҳамқадди кӯҳҳои зарманбаъ биноҳои нави замонавӣ қад афрохтанду коргоҳҳову корхонаҳои саноатӣ дари худро ба муштариён боз намуданд.
Пешвои миллат фаъолияти тамоми идораву корхонаҳоро мусбат арзёбӣ намуда, ибрози хурсандӣ намуданд, ки Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон бо ҳимояту муроқибати мудовими Ҳукумат сол ба сол ободу тавсеа ёфта, кайфияти зиндагии бошандагони он ба таври пайваста беҳбуд меёбад. Ҷаноби Олӣ бо имтинон хотирнишон сохтанд, ки мардуми меҳанпарасту заҳматқарини вилоят ба кумаки арзишманди худ дар тавсеаи Тоҷикистони азиз минбаъд низ саҳим хоҳанд буд.
Аз таассуроти Пешвои миллат чунин бардошт кардем, ки табиати нодиру нотакрори вилоят бо гулу гиёҳҳои шифоиву табобатӣ, бо обҳои дармонбахшу давобахш ва сангҳои қиматарзиши дар қалби ин кӯҳҳо ҷогирифта дили тамоми ҷаҳониёнро тасхир намудааст ва он замоне дур нест, ки ин минтақаи кӯҳӣ ба беҳтарин ҷойҳои тамошобоб табдил меёбад ва чун асоситарин минтақаи содиротӣ дар ҷаҳон муаррифӣ хоҳад шуд.
Имрӯзҳо хурду бузурги Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон таҳти роҳбарии Раиси росихдаму собитқадам муҳтарам Мирзонабот Алишер Худобердӣ маъракаи қабулу пазироӣ ва гусели навбатии босамару бобаракати Пешвои миллатро сарбаландона баргузор карданд.
Бошад, ки аз муборакҳузурию муборакдамии Пешвои муаззами миллат хайру баракат дар ин сарзамину офиятмандӣ дар ин мардум ба маротибҳо афзуда гардад.
Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба кулли ҳамватанони азиз табрику муборакбод менамоем!