Ҷанбаҳои иқтисодии Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Ҷанбаҳои иқтисодии Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз санадҳои муҳими такондиҳандаи рушду нумӯи давлат ба ҳисоб рафта, дар он ҳамаи ҷанбаҳои сиёсию иҷтимоиву иқтисодии мамлакат дар шакли таҳлили воқеӣ муҳокима гардида, зимни ироаи он аз ҷониби Президенти мамлакат ҷиҳати таъмини рушди босуръати кишвар ҳадафҳои муайян гузошта мешаванд. 

Ҳамасола Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ, чун анъана, барномаи рушди ҷомеа ва давлатро баҳри  беҳбудӣ бахшидан ба  самтҳои асосии ҳаёти иҷтимоӣ, иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии мамлакат, муайян менамояд.  Ин ҳуҷҷати тақдирсоз аслан ҳисобот оид ба натиҷагирӣ аз соли сипаришуда ва дурнамо барои соли минбаъда ба мардуми мамлакат тавассути органии Олии қонунбарор буда, ифодакунандаи принсипҳои муҳими давлати соҳибистиқлол, демократӣ ва ҳуқуқбунёд ба шумор меравад. 

Мӯҳтавои асосии Паёми имсола низ ба амалӣ намудани ҳадафҳои стратегии миллӣ, яъне таъмин намудани истиқлолияти энергетикӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва табдил додани мамлакат ба кишвари транзитӣ, ҳифзи амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръати мамлакат ва дар заминаи ин зиёдтар истифода бурдани имкониятҳои соҳаи сайёҳӣ дар мамлакат, ҳифзи мероси таърихӣ, маориф, ҳифзулсиҳат, сармояи инсонӣ, таъмини амният ва волоияти қонун равона гардид.

Ба хотири расидан ба ҳадафҳои иқтисодиву иҷтимоӣ, ки дар Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2030, Стратегияи рушди «иқтисоди сабз», Стратегияи рушди ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ барои давраи то соли 2040 ва ташаббусҳои Сарвари давлат дар арсаи ҷаҳонӣ оид ба масъалаи тағйирёбии иқлим, ҳифзи пиряхҳо ба Вазорату идораҳои давлатӣ вазифаҳои мушаххас супорида шудаанд.  

Дастовардҳои иқтисодӣ дар соли гузашта мусбӣ арзёбӣ гардида, қайд шуд, ки “соли 2023 барои Тоҷикистон, бо вуҷуди мураккабшавии бесобиқаи вазъи ҷаҳони муосир, инчунин, тағйирёбии иқлим ва оқибатҳои ногувори он – хушксоливу камобие, ки солҳои охир дар минтақа идома дорад, ба шарофати заҳмати аҳлонаву содиқонаи мардуми сарбаланди кишвар боз як соли бобарор гардид.” Пешрафт ва дастоварди иқтисодии ҳар як давлатро нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ муайян мекунанд. Ин нишондиҳандаҳо дар Паём шаҳодати ба даст овардани натиҷаҳои мусбӣ  дар соли 2023 буда, имконияти афзун намудани онҳо дар солҳои минбаъда тариқи меҳнати аҳлона, истифодаи самараноки ҳамаи захираҳои табиӣ, инсонӣ, ки дар Тоҷикистони биҳиштосо басо зиёд истифоданашуда ниҳоят зиёд аст.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки дар соли 2023 дар ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ дастовардҳои бузург ба даст омада, маҷмӯи маҳсулоти дохилии кишвар нисбат ба соли гузашта 8,3 фоиз зиёд гардид ва андози маблағии он ба беш аз 130 миллиард сомонӣ расонида шуд. Афзун гадидани қисми даромади буҷети давлатӣ  ба андозаи 102,5 фоиз нишонаи нигоҳ доштани устувории соҳаҳои иқтисодии мамлакат ба шумор мераванд.

Ба даст овардани ин нишондиҳандаҳо – ин самаранокии таваҷҷуҳи аввалиндараҷаи Ҳукумати мамлакат ба масъалаҳои пешгирӣ кардани таъсири хавфҳои эҳтимолӣ ба иқтисоди миллӣ, истифодаи самараноки иқтидорҳои мавҷуда, саноатикунонии кишвар ва амаликунонии барномаҳои миёнамуҳлат ва дарозмуддат арзёбӣ гардид, ки воқеан назаррас аст.

Таҳлилҳои ҳаматарафаи суръати рушди иқтисоди миллӣ дар ҳафт соли охир нишон медиҳанд, ки сарфи назар аз таъсири омилҳои манфӣ, аз ҷумла паҳншавии бемории сироятии КОВИД–19, оқибатҳои манфии тағйирёбии иқлим, низоъҳои тиҷоратӣ, муноқишаҳои минтақавӣ, халалдор гардидани низоми муносибатҳои байналмилалии иқтисодиву молиявӣ ва таъсири бевоситаи онҳо ба иқтисоди миллӣ ба ҳисоби миёна 7,5 фоизро ташкил дода, ҳаҷми маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ 1,5 баробар дар ин мӯҳлати начандон тулонӣ зиёд гардид.

Нишонаи дигар рушди иқтисоди кишвар – ин дар қиёс ба солҳои гузашта зиёд шудани даромади пулии аҳолӣ ба ҳисоб рафта, аз он сифати зиндагии мардум вобастагӣ дорад. Ин нишондиҳанда 3,3 баробар афзоиш ёфта, аз 37,2 миллиард сомонии соли 2017 ба 112,7 миллиард сомонӣ дар соли 2023 афзоиш ёфтааст. Дар ин росто, музди миёнаи меҳнат беш аз 2 баробар ва андозаи нафақаи ниҳоӣ 1,9 баробар зиёд гардид.

Таваррум, ё худ беқурбшавии пул, ки яке аз маризиҳои иқтисоди ҳар як давлат ба шумор меравад, бо вуҷуди болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ, солҳои охир дар сатҳи муътадил нигоҳ дошта шуда, соли 2023-юм 3,8 фоизро ташкил намуд. Ин нишонаи таъмини суръати баланди гардиши пулли миллӣ буда, афзун гардидани ҳиссаи истеҳсолоти миллӣ ва содир намудани маҳсулоти ватанӣ ба хориҷи кишвар аст. 

Бояд қайд кард, ки ин дастовардҳои иқтисоди миллӣ мувофиқи талаботи бозори ҷаҳонӣ аз ташаккули «иқтисоди сабз», суръат бахшидани раванди рақамикунонии иқтисодиёт, инкишофи неруи инсонӣ, таъмини рақобатнокии маҳсулоти ватанӣ, тақвияти имкониятҳои содиротии мамлакат ва беҳтар гардонидани сифати хизматрасониҳои иҷтимоӣ вобастагии зич дошта, аз он шаҳодат медиҳад, ки афзалияти пешрафти иқтисоди миллӣ дар сиёсати иқтисоди миллӣ ба ин омилҳо нигаронида шудааст .

Ҳамаи тадбирҳои андешидашуда ва пиёдашудаи сиёсати иқтисодии мамлакат ба пастшавии сатҳи камбизоатӣ таъсири амиқ гузошта, ин нишондиҳанда аз 29,5 фоизи соли 2017 то 21,2 фоиз дар соли 2023 коҳиш дода шуд. Дар ду даҳсолаи охир бошад, сатҳи зиндагии аҳолии мамлакат тадриҷан беҳтар гардида, нишондиҳандаи сатҳи камбизоатӣ аз 83 фоизи соли 1999-ум то 62 банди фоизӣ дар соли 2023 паст карда шуд.

Дар баробари гузоштани вазифаҳои мушаххас ба хотири ноил шудан ба нишондиҳандаҳои мухталифи иқтисодиву иҷтимоӣ, дар раванди коҳиш додани сатҳи камбизоатӣ аз ҷониби Сарвари давлат ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон супориш дода шуд, ки ҷиҳати дар ҳафт соли минбаъда то ба 10 фоиз паст кардани сатҳи камбизоатӣ чораҳои мушаххасро амалӣ намояд ва ишора шуд, ки “зарур аст, ки дар соли 2024 тавассути татбиқи самараноки барномаву нақшаҳои қабулгардида суръати рушди иқтисоди миллӣ дар сатҳи на кам аз 8 фоиз таъмин карда шавад.”

 Ҳамин тариқ, Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар собит сохт, ки Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамучун давлати  соҳибистиқлол ба суйи ояндаи нек боз як қадами таърихии  устувор гузошта, собит намуд, ки миллати тоҷик аз азал созандаву ободкор буд ва танҳо бо меҳнати софдилона ва ақлу иродаи нек дастовардҳои азимро метавонад ба даст оварад. Ҳамеша дар маркази сиёсати Сардори давлат беҳбудии сифати зиндагии мардум, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, таъмини рушди бемайлони иқтисодию иҷтимоии мамлакат, эҳёву тақвияти фарҳангу арзишҳои миллӣ, ҳифзи манфиатҳои миллӣ, таъмини суботу амнияти мамлакат, устуворсозии ҷойгоҳи кишвар дар саҳнаи байналмилалӣ қарор гирифтаанд.

Гулша Ҷумахонов – докторанти шуъбаи тадқиқоти иқтисодиёту иҷтимоиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИИТ, вакили маҷлиси вакилони халқи ВМКБ

ПОРЧАҲОИ ПАЁМИ САРВАРИ ДАВЛАТ ОИДИ ТАҲСИЛОТ

ПОРЧАҲОИ ПАЁМИ САРВАРИ ДАВЛАТ ОИДИ ТАҲСИЛОТ 

НЕКУШОЕВА Ш.С.

муовини директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

“... авзои зудтағйирёбандаи ҷаҳони имрӯза низоми маорифи муназзам, мустаҳкам ва дар айни замон ҷавобгӯ ба талаботи рӯзафзуни ҷомеаро тақозо менамояд” (Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон).

Паёми Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли сипаришуда нукоти тақдирсоз дар ҳамаи соҳаҳои давлатро дар бар гирифта, омилҳои ҳалкунандаи мушкилоту талаботи дунёи муосирро инъикос менамояд. Яке аз соҳаҳои калидии рушди давлату миллат соҳаи маорифу илм мебошад, ки дар Паёми Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ҷойгоҳи хосаеро касб кардааст ва ин нишондиҳандаи он аст, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон афзалиятнокии соҳаро дар таҳким бахшидани давлату давлатдорӣ, сулҳу суботи ҷомеа, беҳбуд бахшидани сифати зиндагии шаҳрвандон эҳсос намуда, диққати мақомотҳои иҷроияи маҳаллиро ба он ҷалб намуда истодааст. 

Таҳсилот унсури муҳиме дар зиндагии ҳар як шахс аст, ки тайи он фард донишу фарҳанг касб мекунад, таомулро меомӯзад ва арзишҳои ҷомеаро мепазирад. Таҳсилот, бахусус, таҳсилоти олӣ, барои муваффақ будан дар ихтисоси худ ва расидан ба иртифооти касбӣ кумак мекунад. Таҳсилот хусусиятҳои шахсии фард, аз ҷумла интизом, ахлоқи хуб, таодул, инъитофпазирии дидгоҳҳо, кунҷковӣ, муошират ва иродаро ташакул медиҳад. Беҳуда яке аз нобиғаҳои дунёи қадим Арасту нафармудаанд, ки “ба ҳамон андозае, ки зинда аз мурда мутафовит аст, таҳсилкарда аз бесавод низ ба он дараҷа тафовут дорад”.

Яке аз гироишҳои дунёи муосир идеяи таҳсилоти давомнок мебошад ва ин бад-он маъност, ки шахс бояд дар давоми зиндагӣ ҳамавақта дониш омӯзад, то дониши нав ва дар сатҳи муносиб дошта, ҳамгом бо пешрафти технологияи замонавӣ бошад. Дар шароити зудтағйирёбандагии ҷаҳон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вазифаҳои роҳбарони соҳа ва аҳли маорифро дар “... омода кардани кадрҳои баландихтисоси омӯзгорӣ, боз ҳам баланд бардоштани сифати таълим, эътибори ҷиддӣ додан ба омӯзиши забонҳои хориҷӣ дар тамоми зинаҳои таҳсилот, илмҳои дақиқ, риёзӣ ва табиӣ ...” мебинанд.

Маҳз ноогоҳӣ аз зудтағйирёбандагии ҷаҳон, рушди босуръати технологияи муосир, ҷавобгӯ набудани таҳсилоти насли наврас ва кадрҳои соҳавӣ метавонад устувории сиёсиву рушди иқтисодии давлатҳоро фарсахҳо қафо гузорад. Аз ин рӯ, дар Паёми соли сипаришуда диққати ҷиддӣ ба мустаҳкамгардонии заминаи моддиву техникии муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, ҳамкории фаъол бо корхонаҳои истеҳсолӣ ва омода кардани кадрҳои баландихтисоси техникиву муҳандисӣ равона карда шудааст. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Вазорати маориф ва илм, Комиссияи олии аттестатсионӣ, Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, Академияи миллии илмҳо ва академияҳои соҳавиро вазифадор намуданд, ки барои ба сатҳи сифатан нав бардоштани фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд. Аз вазоратҳои маориф ва илм, меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, Академияи миллии илмҳо, дигар вазорату идораҳое, ки дар сохторашон муассисаҳои таълимӣ фаъолият мекунанд, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба таври ҷиддӣ талаб намудаанд, ки тавассути роҳандозии барномаҳои таълимии муосир омода кардани кадрҳои лаёқатманд ва баландихтисосро таъмин намоянд. Чун Паёми Сарвари давлат яке аз фишангҳои такондиҳандаи вазъияти соҳаҳои мухталифи давлат ба ҳисоб меравад, пас муваззаф намудани роҳбарони муассисаҳои таҳсилотӣ ва илмӣ оиди боз ҳам бештар тараққӣ додани ин ду соҳаи калидӣ ба тағйироти назаррасу рушди бемисоли онҳо дар ояндаи хеле наздик ишора мекунад.

Нақши таҳсилот дар ҷомеаи муосир беҳад муҳим аст. Аз ин гузашта, ҷаҳон ба таври мудавом бо мушкилоти глобалӣ амсоли гармишавии аномалӣ, олудагии муҳити зист, зиёдшавии аҳолии бештари давлатҳо, камбуди манобеи ғизоӣ, баланд бардоштани шароит ва сифати зиндагии иҷтимоӣ ва ғайра рӯ ба рӯ ҳаст. Бисёре аз донишмандон ва соҳибназарон мувофиқ дар онанд, ки чунин масоили мубрами дунёи муосир аз тариқи баланд бардоштани сифати таҳсилот қобили ҳал аст. Далели назарашонро онҳо дар вазифаҳои чандҷонибаи таҳсилот мебинанд, ки асоситарини онҳо инҳоянд:

- вазифаи иқтисодӣ, зеро яке аз нақшҳои низоми таҳсилоти ташкил намудани гурӯҳҳои иҷтимоие, ки дар он афрод дониши муосир ва муассир дарёфт намуда, битавонанд онро дар амал ба кор бурда, амалкарди иқтисодии кишвар ва ҷомеаи ҷаҳониро беҳбуд бахшанд;

-  вазифаи иҷтимоӣ, чун тавассути таҳсилот ва таълимот фард маҳоратҳои иҷтимоиро ба даст меоварад, ки бо дигарон дар ҷомеа таомул намояд.

- вазифаи фарҳангӣ, ки яке аз муҳимтарин нақшҳои таҳсилот дар ҷомеа ин интиқоли арзишҳои фарҳангӣ, ба воя расонидани шахсиятҳои мустақил ва соҳиби назари шахсӣ, тақвияту рушди истеъдодҳои эҷодии онҳо мебошад. 

Чун ҳадафи бузургтарини таҳсилот на касб кардани дониш, балки амал кардан бар он аст, Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз раҳбарони соҳаҳои илм ва таҳсилот даъват бад он менамояд, ки “бояд ба масъалаҳои аз такмили ихтисос ва бозомӯзӣ гузаронидани омӯзгорон, рушди таҳсилоти иловагӣ, тақвияти мақоми омӯзгор дар ҷомеа, ҷалби бештари хонандагону омӯзгорон ба истифодаи технологияҳои иттилоотӣ, рақамикунонии соҳаи маориф, омода кардани омӯзгорон ва таҷдиди назар кардани стандартҳои касбӣ барои омӯзгорон, нозирон ва такмили муносибати босалоҳият ба таълим эътибори аввалиндараҷа зоҳир гардад”.

Бадеҳист, ки нақши таҳсилот дар ҳаёти инсон ва ҷомеа пайваста меафзояду тамоюлҳои асосии рушди он низ тағйир мепазиранд. Ин тамоюлҳо дар кишвари азизамон дар оммавӣ ва демократӣ будани таҳсилот, дар давомнокии таҳсилоту мураккбшавии он, дар хусусияти инсонпарварӣ, байналмилалӣ ва технологӣ касб кардани он инъикос мегарданд. Зеро таҳсилоти ибтидоӣ ва миёна дар Тоҷикистони маҳбубамон ҳатмӣ буда, таҳсилоти олӣ барои ҳар шахсе, ки хоҳиш ва омодагии хондан дорад, дастрас аст; давомнокии таҳсилот новобаста ба синну соли ашхос афзуда, талабот ба истеъдодҳои касбӣ зиёд шуда истодааст; таҳсилот дар кишварамон тамоюли муттамарказ шуданаш ба толибилмон касб карда, бо назардошти манфиатҳо, хусусиятҳо ва дархостҳои онҳо ба роҳ монда мешвад; системаҳои маорифи Тоҷикистон дар ҷустуҷӯи асосҳои умумӣ, таҳияи моделҳои умумии таҳсилот, таҳияи барномаҳои мубодилаи донишҷӯён ва ташаббусҳои дигар ҳастанд ва чунин раванд бар баланд доштани нақши маориф дар ҳаёти ҷамъият гувоҳӣ медиҳад; ҳар як муассисаи таҳсилотӣ, хоҳ миёна ва хоҳ олӣ, бо мурури замон раванди компютеркунонӣ ва рақамикунониро аз сар гузаронида истодааст. Инкишофи прогресси техникӣ ба раванди таҳсилот фаъолона таъсир расонида истодааст. Ин аст, ки Сарвари давлатамон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр мекунад, ки Тоҷикистонамон тибқи таҳлилҳои ЮНЕСКО ва Бонки Ҷаҳонӣ ба гурӯҳи кишварҳое дохил шудааст, ки ҳаҷми маблағгузории онҳо ба соҳаи маориф аз ҳисоби буҷети давлат зиёд мебошад.

Чун агар интелекти инсонӣ унсури фақркунанда байни башарият ва ҳайвонот бошад, онгоҳ таҳсилот ин фарқиятро зиёд мегардонаду, ба мо кумак мекунад, то аз сатҳи ҳайвонӣ ва нисбати дигарон хеле иртифо пазирем. Аз ин рӯ, боварии комил дорем, ки зимни талошҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат ва ҳатман бо дастгирии кулли аҳолӣ соҳаи маориф ва илми кишварамон дар як муддати кӯтоҳ ба соҳаи пешрафтатарину афзалиятноктарин мубаддал хоҳад гашт.

САҲМИ АКАДЕМИК БОБОҶОН ҒАФУРОВ ДАР ОМӮЗИШИ МАДАНИЯТИ ХАЛҚИ ТОҶИК

           Қаҳрамони халқи тоҷик Академик Бобоҷон Ғафуров яке аз чеҳраҳои забардасти миллати тоҷик ба шумор рафта,  эшон ходими намоёни ҷамъиятӣ ва сиёсии Иттиҳоди Шуравӣ, шарқшинос, журналист ва муаррихи дақиқназар ба шумор рафта, дар кори муаррифӣ намудани таърих ва маданияти халқи тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ   саҳми босазо гузошта буданд.

            Афкори илмии академик Бобоҷон Ғафуровро мавриди омӯзиш қарор дода, маълум мегардад, ки ин донишманди бузург натанҳо таърихи халқи тоҷикро мавриди таҳқиқ қарор дода буданд, балки ӯ дар кори омӯзиши таърих ва фарҳанги миллатҳои дигари ҷаҳон низ саҳми босазо гузошта буданд. Мувофиқи иттилоъи олимони рус осори илмии академик Бобоҷон Ғафуров то ба 400 номгуй мерасад. Яъне ин олими забардаст дар баробари таълиф намудани китоби “Тоҷикон”, “Таърихи мухтасари халқи тоҷик” боз даҳҳо асарҳо ва мақолаҳои дигари  пурарзишро таълиф намуда буданд, тавассути онҳо натанҳо таърихи милати тоҷик балки таърихи миллатҳои дигарро низ ба ҷаҳониён муаррифӣ намуданд. Дар ин ҷо метавон чунин асарҳои ҷолиби ин олими варзидаро номбар кард: “Ал-Форобӣ дар таърихи фарҳанг”(1975), “Омӯзиши тамадунҳои Осиёи миёна”, “Искандари Мақдунӣ ва Шарқ”(1980) ва дигар ассарҳо.

            Вале тавре маълум аст, дар тули фаъолияти илмии худ академик Бобоҷон Ғафуров кӯшиш намудааст, бештар таърих ва фарҳанги миллати тоҷикро таҳқиқ намуда, ба ҷаҳониён муаррифӣ кунад. Чуноне ки аз таърих маълум мегардад, дар ибтидои солҳои Шӯравӣ дар Осиёи миёна ҷараёни пантуркистӣ рӯи кор омад, ки раҳбарони он таърих ва фарҳанги тоҷикро нодида мегирифтанд.  Ин масъала академик Бобоҷон Ғафуровро водор мекард, ки андешаҳои хатарноки пантуркистонро рад намуда, барои ҷаҳониён исбот кунад, ки дар Осиёи миёна дар баробари дигар миллатҳо як миллати куҳан бо номи тоҷик бо таърих ва фарҳанги бузург арзи ҳастӣ дорад ва онро набояд касе нодида бигирад ва ё таҳқир кунад. Олимони рус Н. Халфин ва П. Шаститко  ин масъаларо баррасӣ намуда,чунин зикр намудаанд: “Бобоҷон Ғафуров фаъолона ба муқобили он шахсоне мебаромад, ки онҳо саҳми миллати тоҷикро дар рушди тамадуни ҷаҳонӣ” нодида мегирифтанд.  Ба ин хотир академик Бобоҷон Ғафуров дар баробари монографияҳои бузургҳаҷми худ силсилаи мақолаҳои илмиро доир ба таърих ва фарҳанги миллати тоҷик таълиф намуда,онҳоро ба забонҳои русӣ ва дигар забонҳои урупоӣ ба нашр расониданд ва ҷаҳониёнро аз таърих ва фарҳанги тоҷик огоҳ намуданд.

            Дар ин замина академик Бобоҷон Ғафуров чунин мақолаҳои ҷолибро ба мисли “Фирдавсӣ- шӯҳрат ва фахри фарҳанги ҷаҳонӣ”,”Абу райҳон Муҳаммад ибни Аҳмад ал-Берунӣ”, “Амир Хусрави Деҳлавӣ ва достони ӯ “Ҳашт шаҳри биҳшт””, “Абу Наср ал-Форобӣ ва замони ӯ” ва “Шоири бузурги шарқ – Муҳаммад Иқбол”-ро таълиф мекунад.

            Масалан муаррих дар мақолааш ҳаёт ва осори Абулқосими Фирдавсиро таҳқиқ намуда, бо он мардуми оламро огоҳ мекунад, ки адабиёт ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар асри 10 дар шаҳри Бухоро дар замони давлати Сомониён ташаккул ёфта, баъд ба кишварҳои дигари  ҳамҷавор густариш пайдо карда буд.    

            Дар мақолаи мазкур Академик Бобоҷон Ғафуров зикр мекунад, ки дар адабиёти ҷаҳон ба гурӯҳи асарҳое ки онҳо дорои ғояи бузурги миллӣ мебошанд “Махабхарата”, “Рамаяна”, “Илиада” ва “Одисея” дохил мешаванд, вале “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ низ аз ин асарҳо ҳеҷ камӣ надошта, мумкин  аст аз лиҳози тасвири баъзе аз ғояҳои худ аз онҳо бартарӣ дорад.

            Бо ин андешаҳои ҷолиб академик  Бобоҷон Ғафуров иброз медорад, ки ҳеҷ кас ҳақ надорад, ки забони тоҷикӣ, адабиёти тоҷик ва фарҳанги тоҷикро заъиф бишуморад ва онро таҳқир кунад.   

            Ҳамчунин академик Бобоҷон Ғафуров дар ин мақола иттилоъ медиҳад дар асри 7 Эрон ва Осиёи миёна аз ҷониби арабҳо забт карда шуд, вале мардуми форсу тоҷик ҳеҷ гоҳ таърих ва фарҳанги худро  фаромӯш накард. Дар ин вазъи ногувор олимони тоҷик як ҷараёни навро бо номи шуубия ба вуҷуд оварданд,ки онҳо барои озод шудани халқҳои тоҷику форс аз зулми арабҳо мубориза мебурданд. Пайравони ҷараёни шуубия афсонаҳои қадими эронӣ ва бахшҳое аз Авасто ва осори паҳлавиро аз забони форсии миёна ба забони арабӣ тарҷума намуданд ва олами арабро бо маданияти эронӣ ошно намуданд.

            Дар мақолаи дигари худ академик Бобоҷон Ғафуров  “Абу Райҳон Муҳаммад ибни Аҳмад ал-Берунӣ” зикр мекунад, ки вақте ки 100 сол пеш дар Урупо китоби аввали Берунӣ бо номи “Хронологияи халқиятҳои қадим ” тарҷума шуд мардуми Урупо гумон мекарданд, ки Берунӣ фақат як муаррихи барҷаста ба ҳисоб меравад. Вале баъдтар вақте ки осори дигари Ал Берунӣ ба мисли “Китоб ат-Тафҳим” , “Осор ал- боқия” ва дигар асарҳои ин олим дар Урупо паҳн гардиданд, маълум гардид, ки Берунӣ дар баробари омӯхтани илми таърих дар рушди илми геология, математика, ҳандаса ва фалсафа, астрономия низ саҳми босазо гузошта буд. Ба ақидаи академик Бобоҷон Ғафуров Абурайҳон Берунӣ авалин олиме буд, ки аз замони худ хеле пеш рафта буд. Ӯ аввалин донишманде маҳсуб мешавад, ки бо формулаҳо дарозии атрофи заминро муайян кард. Берунӣ ақидаро доир ба эҳтимолияти давр задани замин дар гирди офтоб ва ивазшавии мавсимҳои солро пешниҳод намуданд.

            Андешаҳои худро доир ба афкори илмии Бобоҷон Ғафуровро ба охир расонида,бояд иброз дошт, ки академик Бобоҷон Ғафуров яке аз бузургтарин ходимони сиёсӣ ва ҷамъиятӣ ва олими забардаст ба шумор мерафт, ки дар омӯзиши таърих ва фарҳанги миллати тоҷик ва ҳамчунин муаррифии ин фарҳанги қавӣ ба ҷаҳониён саҳми беандоза гузошта буданд. 

Умед Мамадшерзодшоев

Ходими илмии шуъбаи таърих ва мардумшинсии

 Институти илмҳои гуманитарии АМИТ

акс:            https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%91%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87    

Бузургонро бузургон зинда медоранд, Бузургонро бузургони дигар поянда медоранд.

        Баргузор гардидани симпиозиуми байналмилалӣ бахшида ба 115-солагии арбоби намоёни давлатӣ, муаррих ва олми намоёни собиқ Иттиҳоди Шуравӣ  Бобоҷон Ғафуров бори дигар аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба хизмати фарзандони фарзонаи миллат таҳти сарварии  Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президени Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  арҷгузорӣ намуда, аз кору пайкори пурифтихори эшон дар рушди Тоҷикистон пайваста ёдоварӣ менамоянд. Дар суханронии Пешвои муаззами миллат кору пайкори  Бобоҷон Ғафуров дар даврони пуртаззоду ҳукмронии мутлақи тартиботи давлатӣ  таҳлил карда шуда, ба хизматҳои арзандаи ин шахсияти маъруфи миллат баҳои сазовор дода шуда, фаъолияти сиёсию давлатии  эшон барои даврони имрӯзаи давлатсозию миллатсозӣ омӯзанда ва қобили  пайравӣ мебошад. Ёддоварӣ аз ашхоси барӯманди халқ дар самти тарбия ва тақвияти худшиносӣ ва дар рӯҳии ватанпарастӣ ба воя расондани насли ҷавон  аҳамияти бузурги маънавӣ дорад.

     Бобоҷон Ғафуров  дар давоми 10-сол, аз соли 1946 – 1956 котиби якуми Кумитаи марказии Ҳизби коммунисти Тоҷикистон буданд, ки дар он замон   ба вазифаи  роҳбари Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон  баробар буд. Ин давра ба  замони душвори тараққиёти баъдиҷангӣ рост омад. Дар манотиқи марказии давлати шуравӣ ба барқарор сохтани харобиҳои  ҷанг машғул буданд. Таҳти роҳбарии Бобоҷон Гафуров  дар Тоҷикистон низ  короҳои азими бунёдӣ  оғоз ёфтанд. Пешвои муаззами миллат фаъолияти Бобоҷон Ғафуровро  дар самти бар кор андохтани заминҳои бекорхобида дар шимолу ҷануб ва водии Вахши  ҷумҳурӣ  хотиррасон намуда,  масълаи муҳоҷир кардани як қисми мардум аз манотиқи кӯҳистон ба водиҳои пахтакор омили муҳимми ваҳдати мардуми тоҷик  арзёбӣ  намуданд.  Дар воқеъ, ба кор андохта шудани заминҳои бекорхобидаи водиҳо ва ба мантиқаи муҳимми пахтакорию боғдорӣ ва дигар соҳаҳои кишоварзӣ  табдил намудани  ин водиҳо ба рушди иқтисодии Тоҷикистон  ва беҳбуди сатҳи некуаҳволии мардуми муҳоҷир такони тоза бахшид. Дар ин давра Бобоҷон Ғафуров ба тараққиёти тамоми соҳаҳои  ҷумҳурӣ  таваҷҷуҳ  зоҳир намуда, бунёди як қатор корхонаҳои саноатӣ  оғоз ёфта, ба рушди саноат  асос гузоштаанд.

     Пешвои муаззами миллат таъкид карданд, ки  дар рушди маорифу илм низ дар даврони роҳбарии Бобоҷон Гафуров қадамҳои устувор гузошта шуда буданд. Таъсис ёфтани  Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон  дар  рушди илму маорифи  Тоҷикистон рӯйдоди бузурге маҳсуб меёфт. Дар даргоҳи ин маркази илму омӯзиш дар солоҳои минбаъда ҳазорҳо мутахассисони илму маориф тарбия ёфта, дар  тараққиёти минбаъдаи ҷумҳурӣ саҳми бузург гуштаанд. Садҳо академикҳо, мутахассисони соҳаҳои мухталиф, нависандагон,  шоирон, омғзгорони барҷаста, ки ин маркази илму маърифатро  хатм намуданд, дар рушди илму маорифи   Тоҷикистони соҳибистиқлол  саҳми бузург  мегузоранд.  Дар таъсиси Академияи Илмҳои Тоҷикистон низ Бобоҷон Ғафуров саъю талоши хастанопазир ба харҷ додаанд. Нахустин Президенти АИ Тоҷикистон  устод Садриддин Айнӣ таъин гардида буданд. Пешвои муаззами  миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хизмати ин ду шаҳсутуни илму фарҳанги миллатро хотиррасрн намуда, рисолати бузурги онҳоро дар даврони тақдирсози  миллат махсус  арзёбӣ намуданд. Арҷгузорӣ ба кору пайкор ва фаъолияти созандаи эшон дар марҳиллаи имрӯзаи таҳаввулоти давлати Тоҷикистони соҳибистиқлолол моро руҳбаланд намуда, дар арсаи байналмилалӣ  эътироф гардидааст.

   Соли 1956  бо тавсияи Роҳбарияти Олии ҳамонвақтаи Иттиҳоди Шуравӣ Бобоҷон Ғафуров ба вазифаи Институти шарқшиносии АИ Иттиҳоди Шуравӣ таъин гардиданд. Таъин гардидани намояндаи миллати тоҷик  ба вазифаи сарвари чунин муассисаи бонуфузи илмӣ боси ифтихои ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ буд. Ашхоси маъруфи сиёсию илмӣ борҳо таъкид кардаанд, ки Бобоҷон Ғафуров  на танҳо  олим буд, балки ӯ давлатмарди тавоно ва сиёсатмадори маъруф буд, ки ба  Институти шарқшиносӣ  роҳбарӣ кард. Институти шарқшиносӣ  ба таҳкими робитаҳо ва ҳамкориҳои судманди мамолики шарқ ва Иттиҳоди Шуравии собиқ мусоидат намуд. Бобоҷон Ғафуров ба даҳо кишварҳои шарқ сафар намуда, дар доираҳои сиёсии мамолики гуногун соҳиби обрӯю эътибори баланд буда, бо ҷоизаҳои давлатӣ мукофотонида шудааст.

     Бобоҷон  Ғафуров  чун  муаррихи тавонодар омӯзиши таърихи халқи тоҷик саҳми бузург  гузоштааст. Ба қалами эшон даҳо асари хурду бузург дар бораи таърихи халқи тоҷик тааллуқ доранд. Ва тавре Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, шоҳасари бузурги Бобоҷон Гафуров “Тоҷикон” шиносномаи миллат буда, дар тақвияти худшиносии миллӣ нақши бузург дорад. Бо ин асар муаллиф нақши халқи тоҷикро ба ҳайси  миллати фарҳангӣ дар таърихи Осиёи Марказӣ  васеъ ва барҷаста нишон дода, таърихи  пурифтихори халқи тоҷик ва арбобони гузаштаи ин халқро, ки дар тамаддуни ҷаҳонӣ бо далелу бурҳонҳои раднопазир бозгӯ намуда, хонандагонро ба ифтихор аз бузургони худ раҳнамун сохта,  дар тақвияти ҳофизаи таърихии миллат нақши созгор  мегузорад.

      Бо арҷгузорӣ ба хизматҳои бузурги академик Бобоҷон Ғафуров бо ҳидояти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон озмуни ҷумҳуриявии “ Тоҷикон - оинаи таърихи миллат”  роҳандозӣ карда шуд, ки дар он ҳазорон нафар аз қишрҳои гуногуни мамлакат  ширкат варзида,  дар арафаи ҷашни 115-солагии Бобоҷон Гафуров ҷамъбаст гардид. Пеш аз ин китоби пурарзиши “Тоҷикон” бо супоришу ҳидоёти Пешвои миллат аз ҳисоби фонди эҳтиётии Президент нашр гардида, ба тамоми хонаводаҳои мардуми Тоҷикистон  ҳадя  гардид ва баро аҳли ҷомеаи тоҷик  ин як ҳадяи пурарзише буд. Мардуми сарбаланди тоҷик аз ин ҳадяи Пешвои муаззами миллат басо шоду масруранд ва сипоси бепоён изҳор мекунанд.

       Пешвои миллат муҳтарам  Эмомалӣ Раҳмон масъалаи таъсиси Ҷоизаи ба номи Бобоҷон Ғафуровро барои офаридани осори барҷастаи таҳрихӣ эълон намуданд, ки бори дигар аз арҷгузории хизматҳои олими тавоно, арбоби намоёни  давлатӣ ва ғамхорию пешрафти илм дар мамлакат гувоҳӣ  медиҳад.

           Дар  ин ҳамоиши бузурги илмию фарҳангӣ  масъалаи нашри “Шоҳнома” – и Фирдавсӣ ва ба ҳар як хонаводаи мардуми Тоҷикистон  тақдим намудани он ба миён гузошта шуда, дар рушди маърифату маънавиёти ҷомеаи тоҷик  нақши бузурге хоҳад гузошт.

     Бо шукуҳу шаҳомат ҷашн гирифтани  бузургдошти Академик Бобоҷон Ғафуров сиёсати донишпарварона ва фарҳангпарваронаиАсосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвом миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро нишон дода, нуктаи асосии суханронии эшон дар симпозиуми байналмилалӣ омӯзишу аз худ намудани донишҳои илмӣ буд, зеро илму дониш бузургтарин омили  пешрафти ҳар як миллату  мамлакат мебошад. Дар амал татбиқ намудани ҳидоятҳои Пешвои миллат вазифаи ҷонии ҳар як корманди илму маориф мебошад.

Бузургонро бузургон зинда медоранд,

Бузургонро бузургони дигар поянда  медоранд.

Назрӣ Офаридаев, доктори илмҳои филология, сарходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ