Раёсати Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ дар асоси Нақша-чорабиниҳои АМИТ ва ҳамзамон дар асоси Нақша-чорабиниҳои МИҲД-и ВМКБ, Нақша-чорабиниҳои дохилиро оиди хонишҳои сиёсӣ таҳияву баррасӣ намуда, онро мунтазами амалӣ

Раёсати Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ дар асоси Нақша-чорабиниҳои АМИТ ва ҳамзамон дар асоси Нақша-чорабиниҳои МИҲД-и ВМКБ, Нақша-чорабиниҳои дохилиро оиди хонишҳои сиёсӣ таҳияву баррасӣ намуда, онро мунтазами амалӣ намуда истодааст.

Дар санаи 24.04.2024 дар толори ИИГ хониши сиёсии навбатӣ дар мавзуи “Нақши стратегия ва барномаҳои давлатӣ дар рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон” баргузор гардид. Дар назди ҳозирин бо мавзуи зикргардида ходими калони шуъбаи тадқиқоти иҷтимоиёту иқтисодиёти Бадахшон доктори илми иқтисод Ғоибназарзода Саид Муҳаммадназар баромад намуданд. Устод Ғоибназарзода дар доираи мавзуъ  ҳадафҳои стратегии Тоҷикистон: таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ,  ҳифзи амнияти озуқаворӣ ва саноатикунонии босуръати кишварро бо далелҳо ва истиноди мушаххас таҳлилу баррасӣ намуданд.

Маъракаи хониши сиёсӣ бо саволу ҷавоб ва таҳлили ҷамъбастии мавзуи “Нақши стратегия ва барномаҳои давлатӣ дар рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон” анҷом ёфт.

Фишурдаи баромад аз рӯи мавзуъ дар шакли мақола дар сайти ИИГ ба табъ расонда мешавад.

23.04.24 дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ бо ибтикори директори Институти илмҳои гуманитарӣ, доктори илмҳои филологӣ Қаландариён Ҳ.С. маҳфили илмию адабӣ дар мавзуи «Адабиёт-зидди хурофот» бо иштироки шоири маъруф

23.04.24 дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ бо ибтикори директори Институти илмҳои гуманитарӣ, доктори илмҳои филологӣ Қаландариён Ҳ.С. маҳфили илмию адабӣ дар мавзуи «Адабиёт-зидди хурофот» бо иштироки шоири маъруфи тоҷик, доктори илмҳои филологӣ, профессор Салими Хатлонӣ баргузор гардид. Маҳфилро директори ИИГ АМИТ, доктори илмҳои филологӣ Қаландариён Ҳоким Сафар кушода, қудуми шоири маъруфи тоҷик, профессор Салими Хатлониро ба Институти илмҳои гуманитарӣ хайрамақдам гуфта, доир ба фаъолияти густурда, арҷгузорӣ ба дастовардҳои давлату миллати тоҷик ва нақши ўро дар тарбияи худшиносиву худогоҳии насли наврас арзёбӣ намуданд.

         Сипас, муовини раиси Вилояти Мухтори Кўҳистони Бадахшон, доктори илмҳои филологӣ Абдулназарзода Абдулназар Абдулқодир сухан ронда, роҷеъ ба ашъори пурғановати Салими Хатлонӣ андешаҳои ҷолибро баён намуда, таклиф карданд, ки минбаъд барои боз ҳам вусъат додани андешаҳои ватандўстии насли наврасу ҷавон чунин маҳфилҳо бештар ба роҳ монда шаванд.  

         Ҳамзамон иштирокчиёни маҳфил Шоири халқии Тоҷикистон Лаълҷубаи Мирзоҳасан, академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Акрамшо Фелалиев роҷеъ ба ғояҳои баланди ватандўстона, ваҳдату ягонагӣ ва шукргузорӣ аз ватану миллати хеш, ки асоси ашъори ўро фаро гирифтааст, сухан ронданд.

         Дар қисмати дуюми чорабинӣ аз тарафи магистрони ИИГ ба номи академик Б. Искандаров ва донишҷўёни ДДХ ба номи М. Назаршоев  порчаҳои шеърӣ аз ашъори Салими Хатлонӣ қироат гардиданд.

Дар бахши музокирот бошад, иштирокдорон андешаҳояшонро иброз доштанд.

Дар охир аз тарафи раёсати Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ ба шоири маъруфи тоҷик, доктори илмҳои филологӣ, профессор Салими Хатлонӣ ифтихорнома ва туҳфаҳои хотиравӣ тақдим шуданд. Ҳамчунин шоири ширинкалом Салими Хатлонӣ бо самимияти хос ба ташкилкунандагони маҳфил изҳори сипос намуда, китобҳояшро тақдим намуд.

Маҳфил дар сатҳи баланди илмию адабӣ гузаронида шуд.

ДАР МАСИРИ ОЯНДАСОЗӢ…

НИЁЗБЕКОВ Давлат Толибекович – номзади илми таърих,

ходими пешбари илмии шуъбаи таърих, бостоншиносӣ

ва мардумшиносии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандаров и АМИТ

ДАР МАСИРИ ОЯНДАСОЗӢ…

(бардошт аз вохӯрии Сарвари давлат бо фаъолон ва намояндагони дин)

Бадахшон аз қадим зебо буду дар ситоиши шоирону ҷаҳонгардон қарор дошт, аммо бо заҳматҳову талошҳои пайдарпайи Сарвари кишвар Эмомалӣ Раҳмон чанд соли охир чунон зеботару дилработар шудаст, ки ҳатто шоирон дар тавсифи он сухан намеёбанд. Бадахшон як ҷузви ҷудонопазири Тоҷикистони азиз буду њаст.  Агар Тоҷикистон хонаи мост, пас Бадахшон равзанаи он аст, ки аз тариқи он  Худованд ба мову шумо нуру равшаноӣ ато мекунад. Равшании моҳ  равшании илму дониш ва равшании офтоб нури яздонии ақлу фаросат ва одаму одамгарист. 

Бадахшон аз қадим дарвозаи ғарбии давлатдории тоҷикон буду њаст ва имрӯзҳо бо шарофати соҳибистиқлолии кишвар ва сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат, дар ҳақиқат, ба дарвозаи тиллоии Тоҷикистон табдил ёфта истодааст. Гулшаҳри Хоруғ имрӯз аз Хоруғи пешин ба куллӣ фарқ дорад. Баробари табиат имрӯзҳо мардуми мо ҳам дар ботину ҳам дар зоҳир тағйир кардаанд. Баланд гардидани сатҳи донишу илмомӯзӣ, васеъ гардидани ҷаҳонбинии илмиву назариявӣ имкон фароҳам овард, ки ҳар як фард худро дар назди миллату давлат баҳри ояндасозӣ саҳим донад.

Мардуми шарифи Бадахшон дар тӯли қарнҳо агарчи дар мазҳабу ақоиди динӣ дигар буданд, лекин дар андешаву афкор ҳеҷ гоҳ аз бародарони минтаќаҳои дигари худ ҷудо набуда, як умр дар фазои баробариву бародарӣ умр ба сар мебурданд.

Бадахшон аз қадим намунаи олии ҳамгироии мусолиҳатомез, гуногунфарҳангиву гуногунандешӣ буда, таърих ёд надорад, ки боре байни онҳо бархӯрди фикрӣ ё ақидатӣ ба амал омада бошад. Ҳамеша байни онҳо шаҳпули дӯстӣ барқарор буд ва аз тариқи ин шаҳпул бо ҳам равобити мустақими сиёсиву фарҳангӣ, иҷтимоиву тиҷорӣ доштанд. Ягона сабаби ин ҳамзистии бародарона як омил дошт, ки он доштани ҳисси баланди миллӣ буд. Маскунони ин минтақаи кӯҳӣ новобаста аз ҳамаи тафовутҳо тоҷик буданд. Тоҷик будан рамзи ҳастӣ ва ифтихори онҳо буд. Олӣ доштани ҳувияти миллӣ аз ҳувияти динӣ ва манофеи миллӣ аз манфиатҳои шахсӣ, принсипи таърихии мардуми тоҷик буда, мардуми кӯҳистон ба он сахт эътиқодманданд.

Таърих худ мактаби сабақ дар роҳи расидан ба худшиносиву худошиносӣ аст. Азбаски халқи тоҷик ҳанӯз пеш аз таҳоҷуми Ислом ба Шарқ ҳамчун миллат ташаккулёфта арзи ҳастӣ дошт, аз ин мактаби вақту замон кайҳо гузашта буд. 

Агарчи то Ислом дар қаламарави Моварҳуннаҳр мардум ба дину мазоҳиби мухталифе гироиш доштанд, лекин байнашон ҷангу пархош вуҷуд надошт, зеро ҳама ҳамхун буданду ориё ва аз ҳама пеш тоҷик. Азбаски аллакай дар тинати миллати тоҷик худогоҳиву худошиносӣ, ҳамдигарфаҳмию ҳамгироӣ ва чандандешиву таҳаммулпазирӣ ҷойгузин гардида буд, Ислом натавонист байни онҳо тафриқа эҷод намояд. Агарчи дар зоҳир ба фирқаҳо тақсим шуда бошанд, вале дар ботин яке буданд, яъне тоҷик. Арабҳо ҳарчи кӯшиданд, ки фарҳангу маданияти ин мардумро аз байн бародоранд, вале дар ин варта ноком монданд. На ин ки онро аз байн бардошта натавонистанд, балки ба онҳо умри ҷовидонаю мақоми байналхалқӣ бахшиданд. Мисоли ин гуфтаҳо Наврӯзи бостонӣ аст, ки бо сиёсати хирадмандонаи  Ҷаноби Олӣ ба он мақоми байналхалқӣ дода шуда, он василае шуд, ки пас аз парешониҳои ҳазорсола бори дигар тамоми мардуми ориётабори оламро гирди фарҳангу тамаддуни азалӣ муттаҳид намуд. Эҳё намудани ҷашнҳои қадима, аз қабили Садда, Наврӯз, Меҳргон ва амсоли онҳо шаҳодати онанд, ки хазинаи фарҳангии миллати тоҷик сол то сол ғанитар гардида, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ чун фарҳанги бузурги инсоният шинохта мешавад.

Агар гӯем, ки халқи тоҷик дар ин лаҳазоти мушкил ҳампаҳлӯи   Сарвари давлат хизмати худро барои таърихи миллату давлат анҷом дод, иштибоҳ намешавад. Танҳо чизе, ки бояд насли имрӯзу фардои миллат анҷом диҳад, ин пос доштани арзишҳои миллӣ ва эҳтиром гузоштан ба хизматҳои раҳбари миллат дар ҷодаи давлатсозии навин аст. Гиромӣ доштану ҳифз кардани дастоварҳои бадастомада вазифаи ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст.

О КНИГЕ

О КНИГЕ

Во время своих научных изысканий я часто обращаюсь к фундаментальному труду М.С. Андреева «Таджики долины Хуф», и всегда задаюсь вопросом: почему в этой монографии кроме небольших заметок под заглавием «Новый год в припамирском календаре» (См.: Андреев, М. С. Таджики долины Хуф / Под редакции Э. Кочумкуловой - Вып. I-II. Переизд. - Б.: ОсОО «Джем Кей Джи», 2020. – С. 329; 330-331) нет более подробного сведения о празднике Навруз. И когда волею случая нашел не опубликованные архивные материалы М.С. Андреева, изучил и проанализировал их, то пришел к выводу, что он намеревался издать отдельно весь собранный материал не только о Наврузе Хуфа, но и о других районах верховья Пянджа.

Данные неопубликованные материалы были нами найдены в фонде сектора этнографии Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша. Среди многочисленных папок (из фонда М.С. Андреева оп.1 ед хр. № 53) (Об этом фонде и описи см. подробно: Лариса Додхудоева. Записи бесед с информантами Памира / Лариса Додхудоева. Научное наследие А.А. Семенова и М.С. Андреева (архивные документы). – Душанбе, 2013. - С.117.) сохранилась папка, обозначенная номером 53 под названием «Памир», в которой содержались полевые материалы М.С. Андреева о Наврузе разных районов ГБАО, собранные им в 1943 году. После изучения данных архивных материалов выяснилось, что М.С. Андреев во время своей знаменитой экспедиции в долину Хуф - летом 1943  года, осенью (в октябре и ноябре месяца того же года) побывал в кишлаке Баррушан и кишлаке Нуд Ишкашима, а зимою (в декабре)  в городе Хороге. В это время ему уже исполнилось 70 лет, но он, несмотря на тяжелейшие недуги, которые его мучили, не только побывал в Хуфе, но посетил и сопредельные районы. Поэтому можно констатировать, что цель этой экспедиции была не только сама долина Хуф, но и другие прилагающие к Пянджу районы (См.: Предисловие к переизданию «Таджики долины Хуфа» М. С. Андреева / Под редакции Э. Кочумкуловой. - Вып.I-II. Переизд. - Б.: ОсОО «Джем Кей Джи», 2020. - С. 10).

«В 1943 году, несмотря на трудности военного времени задача этой экспедиции было изучение быта и языков припамирских таджиков. Она проработала около 4-месяцев, из них 2 месяца – в долине Хуф, где был продолжен сбор материалов для монографического описания этой долины, начатый М.С. Андреевым ещё в 1901 г. в Ташкенте. Затем экспедиция переехала в селение Ба-Рушон и закончила свои работы в Хороге. Кроме того, записывались сведения от специально вызванных информаторов из Язгуляма и Верховьев Бартанга. Были сделаны также интересные записи о встреченных им в Хороге ваханцах и гаранцах. М.С. Андреев таким образом хотел сделать, возможно, более подробные вариантные записи обычаев и обрядов со слов представителей разных долин (В тексте приведены имена и фамилии собеседников из разных долин, день их записи [- Ш.А.]). Все материалы экспедиции 1943 г. вошли в архив М.С. Андреева (З. Юсуфбекова. М.С. Андреев - первый таджикистанский этнограф // Научный вклад Михаила Степановича Андреева в изучение истории и этнографии таджикского народа (материалы международной научно-практической конференции. - Душанбе, 22-го октября 2013 г. под общей редакцией Р.М. Масова. – Душанбе: Дониш, 2014. – С. 89-90).

Так, почему же эти материалы не опубликовались до нынешнего дня? Удивительно, но они до сих пор были не отпечатаны и не разработаны полностью (некоторые листы потеряны), поэтому мы сочли необходимым издать их исходя из следующих соображений:

Во-первых, М.С. Андреев как крупный и очень прозорливый этнограф по-своему описывает обычаи и обряды. У него был свой особенный взгляд, свой подход к описанию, к информантам. Он рассматривал каждый обряд опираясь на своё виденье. В каждом его описании зафиксирован смысл и символы обрядов, и они логически связаны друг с другом. М.С. Андреев очень хорошо интерпретируя некоторые обряды, научно разъяснил их смысл.

Во-вторых, в ГБАО в каждом районе, равнине, ущелье или даже в отдельных кишлаках есть свои характерные особенности проведения новогоднего праздника - Навруза и связанные с ним обычаи и обряды. Поэтому не каждому суждено разобраться в их отличие друг от друга. М.С. Андреев описывая их по отдельности и по порядку их проведения (по календарям) также уделял внимание на их особенности. Например, он сравнивая обычаи шугнанцев и рушанцев пишет… «характерно, что при этом обычай мазать рога маслом не имеется, как равно нет обычая подбирать помёт во время нахождения быков перед домашним очагом, чтобы при окончании земледельческого цикла, отнести его, закопав в кучу с зерном на гумне. Последнего обычая в Рушане также нет». Таким образом, в архивных материалах найдется много сведений об общности и различии проведения Навруза среди разных народов Памира.

В-третьих, большое значение архивных материалов М.С. Андреева заключается в том, что М.С. Андреев интерпретирует и сопоставляет ряд собранного им материала в очень широком спектре, в том числе в плане генезиса и аналогии с русскими поверьями. Некоторые обычаи и обряды он не только сравнивает между этническими группами верховья Пянджа, но и с русским народом…

Необходимо отметит, что в сносках страниц даны комментарии автора с заметкой Ш. А., то есть Шоинбеков А.

Итак, представляем вашему вниманию неопубликованные заметки М.С. Андреева о Наврузе Бадахшана, которые в будущем могут стать базисным началом для научных изысканий исследователей в сфере гуманитарных наук.

                                       Шоинбеков А. А.,

                                       кандидат исторических наук.