АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
ИНСТИТУТИ ИЛҲМОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ
МЕҲНАТИ ИЛМӢ ҲАМЧУН РИСОЛАТ: ТАБРИКНОМА БА УСТОД ОХОННИЁЗОВ ВАРҚА ДУСТОВИЧ
Имрӯз дар муҳити илмӣ ва фарҳангии кишвар як рӯзи воқеан муборак аст: рӯзи зодрӯзи Устод Охонниёзов Варқа Дустович. Ба ин муносибат аҳли Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ, ҳамкорон, шогирдон ва дӯстдорони илму адаб устодро бо самимияти тамом табрик гуфта, барояшон саломатии бардавом, умри дароз, рӯзгори пурбаракат, хотири ҷамъ, нерӯи тоза ва комёбиҳои пайваста дар роҳи таҳқиқу эҷод орзу менамоянд.
Охонниёзов Варқа Дустович аз ҷумлаи он донишмандоне мебошанд, ки ҳузури онҳо худ як мактаб аст: мактаби эҳтироми самимӣ ба илм, мактаби пухтагии андеша, мактаби нозукии фарҳанги сухан ва мактаби масъулияти баланду поки маънавӣ. Кор ва зиндагии илмии устод солҳо боз бо як равиши ором, вале устувор пеш меравад: равише, ки аз мактаби эҳтироми самимӣ ба илм, мактаби пухтагии андеша, мактаби нозукии фарҳанги сухан ва мактаби масъулияти баланду поки маънавӣ нерӯ мегирад. Дар ин роҳ шитоб нест, аммо натиҷа ҳамеша равшан аст: ҳар мавзуъ бо таҳаммул, бо далел, бо муқоиса ва бо хулосаи пухта баррасӣ мешавад. Барои ҳамин ҳам осори устод на танҳо барои доираи танги мутахассисон, балки барои ҳар касе, ки ба фарҳанг ва мероси адабӣ дилбастагӣ дорад, хонданӣ ва омӯзанда аст.
Фаъолияти устод, агар ба таври умумӣ бигӯем, ба се меҳвари муҳим такя мекунад: шинохти амиқи мероси адабӣ, нигоҳдории сарчашмаҳо ва кушодани маъноҳои пинҳон дар матн. Ин се меҳвар, дар ҳақиқат, якдигарро пурра мекунанд. Вақте муҳаққиқ матнро дуруст мешиносад, метавонад онро ҳифз кунад; ва вақте матн ҳифз мешавад, шарҳ додани маъно ва арзиши он барои ҷомеа осонтар мегардад. Устод маҳз ҳамин гуна пайванди солимро дар кори худ нигоҳ доштаанд. Ҳамзамон, бояд бо ифтихор таъкид кард, ки эшон на танҳо дар таҳқиқ, балки дар эҷод низ соҳибсалиқаанд: дар навиштани шеър ба забони маҳалии бадахшонӣ (помирӣ) низ маҳорати мумтоз дошта, бо ҳамин кор пайванди зиндаи “илм–мерос–эҷод”-ро қавитар месозанд.
Яке аз ҷанбаҳои барҷастаи корҳои илмии устод таваҷҷуҳ ба адабиёти минтақа, фолклор ва мероси маънавии Бадахшон мебошад. Ин самт аҳаммияти калон дорад, зеро мероси фарҳангӣ танҳо дар шакли ёдгорӣ ё хотира зиндагӣ карда наметавонад; он ба таҳқиқ, ба ҷамъоварӣ, ба танзим ва ба муаррифии илмӣ ниёз дорад. Ҳар қадар чунин корҳо бештар анҷом ёбанд, ҳамон қадар хотираи фарҳангӣ устувортар мешавад. Маҳз бо ҳамин руҳия устод дар як силсила асарҳои худ чеҳраи адабии Бадахшонро аз зовияҳои гуногун ба таҳлил гирифтаанд: аз омӯзиши назм ва суннатҳои маҳаллизабон дар китоби «Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ», то баррасии фарогири равандҳо ва решаҳои адабӣ дар «Таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон. Китоби аввал: Заминаҳои пайдоиш ва таҳаввули адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон», ҳамчунин таҳлили ҷараёнҳои навини адабӣ дар «Таҳаввули адабиёти Бадахшон дар даврони Истиқлолият». Барои мукаммал шудани заминаи пажӯҳиш ҳам корҳои манбаъшиносӣ ва роҳнамоӣ ҷойгоҳи муҳим доранд, аз ҷумла «Феҳристи манбаъҳои пажӯҳиши фолклор ва адабиёти Бадахшон» ва «Саҳми муҳаққиқони рус дар таҳқиқи адабиёти гуфторӣ ва навиштории Бадахшон». Дар маҷмуъ, дар пажӯҳишҳои устод Бадахшон ҳамчун як муҳити зиндаи адабӣ ва маънавӣ тасвир меёбад: муҳите, ки ҳам анъанаҳои хос дорад, ҳам бо адабиёти умумитоҷикӣ ва форсӣ робитаи табиӣ ва амиқ нигоҳ доштааст.
Дар баробари ин, устод дар пажӯҳишҳои худ ба поэтика ва назм низ таваҷҷуҳи хос доранд. Ин ҷо сухан на танҳо аз “қофия” ё “вазн” меравад, балки аз худи тарзи кор кардани шеър ҳамчун як низоми фикрӣ. Ҳамин нигариш дар асарҳо ва навиштаҳои дахлдори эшон равшан инъикос ёфтааст: аз китоби «Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ» то дастури методии «Роҳнамои таълимии “Назмшиносӣ», инчунин дар як силсила мақолаҳои махсус, мисли «Назаре ба назми шуғнизабон», «Назми помиризабон таърихи қадима дорад», «Назми маҳаллии помиризабон – муҳофизи суннатҳо ва эътиқодоти мардумӣ», «Назаре ба назми ирфонии Бадахшон», «Таҳқиқе дар вазн ва арзиши “Шоҳнома”», «Равзане ба маъонии шеъри Рӯдакӣ» ва «На хамаи ғазалҳои Мавлоно Ҷалолуддини Балхии Румӣ ғазаланд». Шеър, дар назари устод, танҳо сухани зебо нест; шеър метавонад ҷаҳонбинӣ ва тафаккури як давраро нишон диҳад, ҳолати руҳӣ ва иҷтимоии инсонро баён кунад, ва ҳатто масъалаҳои бузурги маънавиро дар шакли рамзӣ нигоҳ дорад. Ин гуна муносибат бо матн хонандаро водор мекунад, ки шеърро бо чашми дигар бинад: ҳар мисраъ метавонад маънии бештар дошта бошад аз он чӣ дар зоҳир менамояд.Начало формыКонец формы
Маҳз аз ҳамин ҷо ба самти дигари бисёр ҷолиби корҳои устод мерасем: таҳлили рамзҳо ва маъноҳои ниҳонӣ дар адабиёти классикӣ. Ин равиш дар осори махсуси эшон равшан таҷассум ёфтааст, аз ҷумла дар монографияи «Мафҳум ва рамзи рангҳо дар назми классикии форсу тоҷик», ҳамчунин дар маҷмуаи мақолаҳо ва баҳсҳои илмии «Берангӣ хосияти Офаридгор», ки дар онҳо масъалаи рангҳо ҳамчун “забони рамзӣ” бо нигоҳе амиқ ва фарогир шарҳ дода мешавад. Устод ба хонанда нишон медиҳанд, ки адабиёти классикӣ як ҷаҳони пуррамз аст. Дар он ҳар унсур аз табиат то ашё, аз нур то торикӣ, аз об то оташ метавонад маъно дошта бошад. Аз ҷумла, рангҳо дар шеъри классикӣ танҳо барои “зебо шудани тасвир” истифода намешаванд. Рангҳо метавонанд аломати руҳия, рамзи ҳолат, ишораи фалсафӣ ё ирфонӣ бошанд. Гоҳе як ранг нишонаи умед аст, гоҳе нишонаи ғам, гоҳе рамзи қудрат, гоҳе аломати покӣ. Ҳамин гуна таҳлилҳо ба хонанда кумак мекунанд, ки аз сатҳи зоҳирии матн боло равад ва ба умқи фикри шоир бирасад.
Ғайр аз таҳқиқоти илмӣ, саҳми устод дар ташаккули муҳити илмӣ низ калон аст. Устодон вақте арзишманд мешаванд, агар дониш ва таҷрибаи худро бо дигарон низ тақсим мекунанд. Роҳнамоӣ, машварат, дастгирии ҷавонони илмдӯст, фаҳмондани самт ва тарзи кор - ҳамаи инҳо ба тарбияи насли нав кумак мекунад. Ва ҳамин ҷо як ҳақиқат равшан мешавад: мактаби илмӣ танҳо бо китоб не, бо одам ҳам устувор мешавад. Ҳузури чунин шахсиятҳо дар муассисаҳои илмӣ барои ҷавонон як такягоҳ аст: онҳо мебинанд, ки илм чӣ гуна бо сабр, бо интизом ва бо садоқат пеш меравад.
Дар рӯзи зодрӯз мо на танҳо як шахсиятро табрик мекунем, балки як роҳи пурмеҳнат, як фарҳанги таҳқиқ ва як ҳифзи мероси маънавиро қадрдонӣ менамоем. Зеро ҳар пажӯҳиши воқеӣ дар ниҳоят ба ҷомеа хизмат мекунад: ба худшиносӣ, ба фарҳанг, ба таърих, ба забон, ба руҳи мардум.
Бори дигар Устод Охонниёзов Варқа Дустовичро самимона табрик мегӯем. Бигузор рӯзгорашон ҳамеша равшан бошад, саломатӣ ҳамсафарашон гардад, қаламашон хаста нашавад, илҳомашон бештар шавад ва осори наву таҳқиқоти тозаашон ба илми тоҷик ва фарҳанги миллӣ хидмати боз ҳам бузургтар оварад.
ЗОДРӮЗ ХУҶАСТА БОД, УСТОДИ ГИРОМӢ!
Қаландариён Ҳоким Сафар ва ҳайати кормандони ИИГ АМИТ